Tekla Trapszo
TRAPSZO-KRYWULTOWA TEKLA (1873-1944) - aktorka teatralna i filmowa;
Ur. 23 X 1873 w Kaliszu w rodzinie o dużych tradycjach aktorskich. Była nieślubną córką Anastazego i Anny Eugenii Walerii z Ćwiklińskich primo voto Gustaw (związek ten usankcjonowano dopiero w II poł. lat 70. XIX w.).
Od dziecka występowała w zespole ojca. Zadebiutowała prawdopodobnie na prowincji. Już po śmierci matki (ok. 1884) wraz z ojcem i rodzeństwem, przyjechała do Warszawy. Później związała się z teatrami Łodzi. W latach 1891-99 występowała w Teatrze Miejskim w Krakowie, gdzie szybko stała się ulubienicą publiczności. Krótko przebywała we Lwowie. Od 1899 do 1927 grała w teatrach rządowych w Warszawie, m.in. w "Rozmaitościach" oraz w Teatrze Letnim.
Kilkakrotnie występowała w rodzinnym Kaliszu. Po raz pierwszy w VII 1900, wraz z siostrą Ireną oraz aktorami "Rozmaitości" (pod kier. W. Szymanowskiego), wzięła udział w otwarciu nowego gmachu Teatru Miejskiego. Wystąpiła wtedy w sztukach Do rozwodu S. Żyżkowskiego (24 i 25 VII), Fortepian Berty T. Barrire'a (24 VII) i J. Lorina oraz Pomyłka pana Lambinetta A. Monniera i E. Martina (25 VII). Ponownie w Teatrze wystąpiła 12 IV 1907 w roli córki Pietra w sztuce Pietro Caruso R. Bracco, natomiast 2 X 1924 u boku K. Junoszy-Stępowskiego zagrała w Ziemi nieludzkiej De Curella (sala kina "Stylowy" przy ul. Ciasnej 21).
Mimo iż należała do grona najwybitniejszych polskich aktorek-amantek przełomu XIX i XX w., pod koniec lat 20. praktycznie zaprzestała występów na scenie. Do jej najciekawszych ról teatralnych można zaliczyć: Anielę w Ślubach panieńskich A. Fredry, Lillę w Lilli Wenedzie i Salomeę w Śnie srebrnym Salomei J. Słowackiego oraz Księżniczkę Sieniawiankę w Uciekła mi przepióreczka S. Żeromskiego.
Obdarzona delikatną urodą blondynka szybko zwróciła na siebie uwagę filmowców. Na ekranie zadebiutowała w 1911 rolą Joas w filmie S. Knake-Zawadzkiego Sąd Boży wg Sędziów S. Wyspiańskiego. Była to jedna z pierwszych adaptacji filmowych wybitnego utworu literackiego, którą zrealizowano na ziemiach polskich. Po kilkunastoletniej przerwie, już jako emerytka, wielokrotnie wystąpiła w filmach znanych reżyserów, wcielając się głównie w role matek, ciotek lub opiekunek (m.in. Janko Muzykant reż. R. Ordyński, Młody las reż. J. Lejtes, Jego wielka miłość reż. S. Perzanowska, M.Krawicz, Ty, co w Ostrej świecisz Bramie reż. J. Nowina-Przybylski, Profesor Wilczur reż. M. Waszyński). Łącznie zagrała w 15 filmach, będąc jednocześnie pierwszą kaliszanką, która wystąpiła na srebrnym ekranie. Grała u boku takich sław, jak M. Malicka, M. Gorczyńska, Z. Pogorzelska, S. Jaracz, J. Węgrzyn, Z. Sawan, A. Dymsza, M. Cybulski, B. Samborski czy B. Mierzejewski.
Przed wojną mieszkała w Aninie pod Warszawą. Sporadycznie występowała w radio i w telewizji.
Zm. 27 X 1944 w szpitalu oftalmicznym w Warszawie.
Zamężna z Janem Krywultem (1873-1923), właścicielem salonu sztuki, propagującym artystów polskich i obcych (m.in. E. Muncha, M. Klingera, H. Touluse-Lautreca), późniejszym dyrektorem administracyjnym Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Od dnia ślubu 23 X 1900 używała podwójnego nazwiska Trapszo-Krywultowa. Ze związku z J. Krywultem miała córkę Felicję (1902-38), aktorkę. Po śmierci męża powróciła do panieńskiego nazwiska.
Bibliografia: Androchowicz A., Filmowe kariery kaliszanek, "Rocznik kaliski" t. XXX, Kalisz 2004/2005; Armatys L., Stradomski W., Od "Niewolnicy zmysłów" do "Czarnych diamentów". Szkice o polskich filmach z lat 1914-1939, Warszawa 1988; Banaszkiewicz W., Witczak W., Historia filmu polskiego t. 1, Warszawa 1989; Bojarska M., Mieczysława Ćwiklińska, Warszawa 1988; Encyklopedia kina (red. Lubelski T.), Kraków 2003; Janicki S., Polskie filmy fabularne 1902-1988, Warszawa 1990; Kaszyński S., Teatralia kaliskie, Łódź 1972; Kozłowska I., Teatr w Kaliszu w okresie II Rzeczypospolitej, Kalisz 2005; Leksykon polskich filmów fabularnych (red. Słodowski J.), Warszawa 1997; Schiller L., Teatr ogromny, Warszawa 1961; Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa 1973; Wielka Encyklopedia Powszechna t. 11, Warszawa 1968;
Źródło: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3
Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz
TRAPSZO Tekla, zamężna Krywultowa (23 IX 1873 Kalisz - 27 X 1944 Warszawa), aktorka. Była córką -> Anastazego T. i Anny Eugenii z Ćwiklińskich, siostrą -> Marcelego T., -> Stanisława T., -> Ireny T., matką -> Felicji T. Prawdopodobnie już jako dziewczynka grywała role dziecinne w zespole ojca, który przygotowywał ją do zawodu aktorki. Debiutowała 27 IX 1890 w t. łódz. w roli Anieli ("Śluby panieńskie"). Została zaangażowana do tego t. na sez. 1890/91, w lecie 1891 występowała z nim w warsz. t. ogr. Belle-Vue. 17 IX 1891 debiutowała w roli Hani ("Lorenzo i Jessyka") w t. krak. i pozostała tu do 1899. W tym czasie kilkakrotnie wyjeżdżała na gościnne występy, m.in. do Łodzi (sierpień 1892), Lwowa (czerwiec 1893), Poznania (kwiecień 1894). W czerwcu 1898 występowała we Lwowie z zespołem t. krakowskiego. 18 IV 1898 rolą Helenki ("Pan Damazy") rozpoczęła występy w WTR. Po następnej serii występów w sierpniu tego roku otrzymała propozycję engagement. Wróciła jeszcze na kilka miesięcy do Krakowa; 11 I 1899 na występie pożegnalnym grała tam rolę Jadwini ("Dzika kaczka"). Od 13 I tego roku wchodziła w skład zespołu dramatu WTR aż do jego likwidacji. W lipcu 1899 przyjechała do Krakowa, aby wziąć udział w przedstawieniach kończących dyrekcję T. Pawlikowskiego, którego wskazówkom wiele zawdzięczała. Później występowała gościnnie w Lublinie (1900) oraz z zespołem warsz. w Kaliszu (1900 i 1907). 23 X 1900 wyszła za Jana Krywulta, właściciela salonu wystawowego, i odtąd używała przeważnie nazwiska Trapszo-Krywultowa. Po zlikwidowaniu WTR (1915) pozostała w zespole T. Rozmaitości, a w 1924 została zaangażowana do T. Narodowego, ale występowała już rzadko; w 1927 przeszła na emeryturę. Jedną z ostatnich jej ról była Księżniczka ("Uciekła mi przepióreczka"). Po dłuższej przerwie wystąpiła jeszcze w 1935 w T. Malickiej w roli Żony Noego ("Noe"). Dość często natomiast, aż do 1939, występowała w filmach. W ostatnim okresie życia mieszkała w Aninie pod Warszawą. Zmarła w warsz. szpitalu po upadku powstania.
"Blondynka, średniego wzrostu, szczupła, przeważnie nadawała się do ról pokrzywdzonych, poświęcających się, uwiedzionych i w tych rolach celowała" (P. Owerłło). Wg M. Ćwiklińskiej "niesłychana prostota, poezja, urok i szczerość uczuć czyniły z niej zjawisko zupełnie wyjątkowe". Potwierdzał to Owerłło: "tak się przejmowała rolą, że łzy jak groch leciały jej z oczu". A. Grzymała-Siedlecki zapewniał, że po R. Popielównie było to "najbardziej urocze dziewczę na scenie"; wszystko w niej "składało się na urok niedojrzałości: drobna figurka, twarzyczka dziewczęca, dzwoneczkowy głosik, oczęta stworzone do oddawania czy to radości całą duszyczkę pochłaniającej, czy do bezradnej rozpaczy, kiedy rozpaczą jest, że się było... niegrzeczną". Ten wdzięk, wolny od afektacji, zachowała długo budząc sympatię publiczności i uznanie krytyki. Nawet Wł. Bogusławski podziwiał w jej grze umiar i ekonomię środków właściwą "szkole krakowskiej". Ważniejsze role: Lorcia ("Dwie Eleonory"), Klara ("Śluby panieńskie"), Cherubin ("Wesele Figara"), Stella ("Fantazy"), Perdita ("Opowieść zimowa"), Aurelia ("Harde dusze"), Bianka ("Poskromienie złośnicy"), Alina ("Balladyna"), Salomea ("Sen srebrny Salomei"), Joas ("Sędziowie"), Bronka ("Śnieg"), Salomea ("Horsztyński"), Lilla ("Lilla Weneda"), Gina ("Dzika kaczka"), Candida ("Candida"). We wczesnym okresie swej działalności ze znacznym powodzeniem występowała też jako recytatorka na estradzie, później przed mikrofonem radiowym.
Bibl.: Bogusławski: Aktorzy (il.); Grzymała-Siedlecki: Pawlikowski (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Okręt s. 393; Owerłło; EMTA 1897 nr 48 (il.), 1898 nr 17 (il.); Teatr 1953 nr 1 (M. Ćwiklińska; tu ii.); Afisze, IS PAN; Album zawierający recenzje i korespondencję T., IS PAN; Sztambuch T., MTWarszawa.
Ikon.: B. Rychter-Janowska: Portret, akw., 1897 - MHKraków; M. Wasilkowska: Portret, pastel, ok. 1900 - MTWarszawa; S. Fabijański: Portret (tbl. Artystki teatru krakowskiego), rys., 1893 - MTWarszawa; A. Kotowicz: Portret, rys., 1899-zb. A. Woycickiego; A. Kamieński: T. i I. Trapszo, rys., 1902 - MTWarszawa; K. Dąbrowska: T. jako Księżniczka (Uciekła mi przepióreczka), rys., 1925 - MTWarszawa; K. Lasocki: T. jako Księżniczka (Uciekła mi przepióreczka), lit.. Teka autolitografii K. Lasockiego, Warszawa 1925; Fot. pryw. i w rolach - Arch. m. Krakowa i woj. krak., IS PAN, MHKraków, MTWarszawa, SPATiF.
Film.: 1932 - Romeo i Julcia; 1933 - Pod Twoją obronę; 1934 - Młody las; 1936 - Jego wielka miłość, Pan Twardowski; 1937 - Ty, co w Ostrej świecisz Bramie; 1938 - Kobiety nad przepaścią, Profesor Wilczur, Rena.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
