Józefa Szymkajłowa
SZYMKAJŁOWA Józefa, z Kłossowskich (1797 lub 1802 - 28 IV 1842 Płock), aktorka. Była córką Błażeja i Anny Kłossowskich, żoną -> Jana Sz., matką -> Józefa Sz. Po śmierci rodziców wychowywała się u B. i J. Szymańskich, prowadzących t. w Grodnie. Debiutowała w 1815 w zespole K. Kamińskiego w Grodnie, ale jeszcze w tym samym roku przeniosła się do t. wileńskiego. W 1816 wyszła za aktora Jana Szymkajłę i odtąd używała na scenie nazwiska męża. W Wilnie występowała do 1820, poczem przeniosła się wraz z mężem do Krakowa. W 1820-37 występowała w t. krak., z wyjątkiem sez. 1829/30, kiedy występowała w zespole męża, m.in. w Płocku, Kaliszu i Włocławku. Uczestniczyła także w letnich wyjazdach zespołu krak., m.in. do Poznania (1822), Kalisza (1822, 1825, 1827, 1837), Radomia (1823, 1827, 1836), Kielc (1825), Płocka (1825, 1834, 1835), Lublina (1823, 1824, 1827, 1832). Była aktorką utalentowaną i szczególnie lubianą na prowincji. Wg cytowanej przez K. Stefańskiego opinii "przy nader szlachetnej i ujmującej postaci, tak w tragedii jak i w komedii niepospolity okazała talent". W 1828 wystąpiła gościnnie w T. Narodowym w Warszawie : 26 VI w roli Kory ("Dziewica Słońca, czyli Kora i Alonzo"), 4 VII jako Elwira ("Mąż i żona") oraz 5 VII w roli Pauliny ("Serce rozdzielone"). Nie odniosła jednak sukcesu i wróciła na prowincję. J.T.S. Jasiński zanotował, że "wiek już cokolwiek był nieodpowiedni do ról wybranych", a reszty dokonały: "śpiewność w mowie i prowincjonalizm". W 1838-39 występowała w zespole męża, m.in. w Płocku i Ciechocinku, w 1840 zapewne w zespole K. Nowińskiego w Koninie, a 1842 w Płocku. Wg K. Estreichera była to "osoba dorodna z głosem czystym i donośnym, nieco nieśmiała". Grała m.in. Szimenę ("Cyd"), Jadwigę ("Jan Grudczyński"), Joasię ("Klarnecik magnetyczny"), Anielę ("Zmyślone niewiniątko"), Zuzię ("Kościuszko nad Sekwaną"), Amalię ("Dwóch jak jeden"), Anielę ("Śluby panieńskie"), Julię ("Napoleon w Hiszpanii"), Celinę ("Czemuż nie była sierotą").
Bibl.: Estreicher: Historia sceny warsz. s. 35; Estreicher: Teatra; Got: Repertuar 1781-1843; Krzesiński: Koleje życia s. 175, 225, 229, 263, 456, 508; Miller: Teatr i muzyka na Litwie; Rulikowski: Teatr na Litwie s. 47, 53; Stefański: Teatr w Kaliszu s. 34, 35, 56, 57, 67; Witkowski: Świat teatr.; Wspomnienia aktorów; Kur. warsz. 1828 nr 162, 169, 173; Scena pol. 1930 nr 18 (L. Simon); Afisze, MTWarszawa; Chomiński; Jasiński.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
