Osoby

JASIEŃSKI Stanisław Maksymilian (12 listopada 1850 So­kołów pow. Opoczno – 26 listopada 1929 Warszawa),

aktor, śpiewak, dekorator.

Podana w Polskim słowniku bio­graficznym data urodzenia 26 listopada 1853 mylna. Był synem dzierżawcy wsi Stanisława Jasieńskiego i Tekli z Modzelińskich. Po ukończeniu gimnazjum wstąpił do warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, a także prawdopodobnie uczył się malarstwa scenicznego u Fryderyka Papego. W 1868 debiutował w zespole Aleksandra Carmantranda w Kielcach, a w 1869 z tym samym zespołem był w Kielcach, Łowiczu i Wło­cławku. W 1872–73 występował u Anastazego Trapszy, m.in. w Radomiu, Lublinie i Kaliszu, w początku 1874 prawdopodobnie u Pawła Ratajewicza w Piotrkowie, w le­cie tego roku u Józefa Teksla w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado, a wiosną 1875 z tym samym zespołem w Łodzi. W sezonie 1875/76 należał do zespołu teatru lwowskiego. W 1876 debiutował w Warszawskich Teatrach Rządowych: 11 sierpnia w roli Papkina (Zemsta), a 14 sierpna w roli Łykalskiego (Majster i czeladnik), ale nie został zaangażowany. W sezonie 1876/77 występował u Maksymiliana Kopystyńskiego w Lublinie, w lecie 1877 w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado (dyrektor Józef Teksel) i Belle Vue (dyrektor Karol Doroszyński), od grudnia 1877 do maja 1879 z przer­wami w teatrze krakowskim. Tu prawdopodobnie zakończył swą działalność aktorską. Niektóre źródła podają jed­nak, iż występował jeszcze w sezonie 1879/80 w Lublinie u Józefa Puchniewskiego. Grał takie role jak: Alfred (Wielki człowiek do małych interesów), Szufterle (Zbójcy). Śpie­wał także w operetkach, m.in. partię Dorożkarza (Mały Faust), Froscha (Zemsta nietoperza) i w operach, m.in. partię Belkora (Napój miłosny).

Dekorator

Prawdopodobnie już podczas występów w zespołach prowincjonalnych malował dekoracje teatralne. W cza­sie pobytu w Krakowie nazwisko Jasieńskiego jako dekoratora dość często pojawiało się na afiszach (po raz pierwszy 23 stycznia 1878 – dekoracje do II aktu Zemsty nietoperza). W Krakowie kontynuował też rozpoczęte wcześniej studia malarskie pod kierunkiem Jana Matejki, który zachęcił go do dalszych studiów i wyjazdu do Paryża, gdzie Jasieński kształcił się pod kierunkiem znanego dekoratora Jean-Baptiste’a Lavastre’a. Ponadto przebywał w Monachium, Berlinie i Wiedniu.

Po powrocie do kraju został od 13 sierpnia 1883 powołany na stanowisko głównego mechanika Warszawskich Teatrów Rządowych. Funkcję tę pełnił do września 1897 i w tym czasie kie­rował m.in. modernizacją urządzeń technicznych Teatru Wielkiego.

W 1897 zaangażował go zarząd miasta Lwowa do malowania dekoracji dla budującego się nowego teatru. Jasieński przygotował w 1897–1900 – zgodnie z ówczesną praktyką – wielką ilość (ok. 25 000 m²) dekoracji „typowych” (jak np. „pałac włoski”, „wolna okolica”), co utrudniło próby nowych rozwiązań sceno­graficznych. W 1900 po otwarciu nowego gmachu teatru lwowskiego otrzymał stanowisko inspektora teatru. W tym czasie malował też niekiedy dekoracje na zamówienie teatru krakowskiego.

Od 1 stycznia 1909 został ponownie zaangażo­wany do Warszawskich Teatrów Rządowych na stanowisko inspektora technicznego. W gmachu Teatru Wielkiego zorganizował pracownię dekoratorską obsługującą zarówno operę, jak i dramat. Jasieński pozostał na swym stanowisku także po likwidacji WTR i przejęciu teatrów przez miasto. 24 grudnia 1922 podczas przedstawienia Hrabiny z dekoracjami Jasieńskiego obchodzono jubileusz czterdziestolecia jego pracy. Wkrótce przeszedł na emeryturę. Był członkiem za­służonym ZASP.

Nie był dekoratorem oryginalnym. Przeważnie naśla­dował malarzy wiedeńskich i paryskich, twórców de­koracji „uniwersalnych”, które można było stosować do wielu różnych sztuk. Wybierając dekoracje nie liczył się zbytnio z treścią czy nastrojem sztuki. Reżyserowie, z którymi pracował, nie interesowali się na ogół stroną plastyczną przedstawienia. Wyjątkiem pod tym wzglę­dem był Tadeusz Pawlikowski, który stawiał dekoratorowi określone wymagania i na którego zamówienie Jasieński wy­konał szereg dekoracji do konkretnych sztuk. Wnętrza malował z niezwykłą dokładnością, krajobrazy – z roz­machem malarza sztalugowego. Niechętnym okiem śledził poszukiwania nowych rozwiązań plastycznych w zakresie dekoracji, nie uznawał osiągnięć Franciszka Siedlec­kiego ani Wincentego Drabika.

Wykonał m.in. dekoracje do następujących sztuk: Zmykajmy! (1878), Noc świętojań­ska (1879), Zaczarowane koło (1900), Manru (1901), Urwasi (1902), Walkiria (1903), Madame Butterfly (1909), Noc listopadowa (1915), Kościuszko pod Racła­wicami (1916).

Wiele dekoracji zaprojektowanych przez Jasieńskiego wykonanych zostało przez jego uczniów, m.in. Jana Spitziara, Zygmunta Balka, Feliksa Wygrzywalskiego, Wincentego Drabika, Józefa Galewskiego, Stanisława Śliwińskiego. Mało twórczy jako de­korator, Jasieński był bardzo ceniony jako mechanik teatralny. Jan Lorentowicz w 1924 nazwał go „najlepszym do dnia dzisiejszego znawcą technicznej strony urządzeń tea­tralnych”.

Bibliografia

Got: Teatr Koźmiana; Pajączkowski: Teatr lwow.; PSB XI (B. Król-Kaczorowska); Rulikowski: Teatr warsz.; EMTA 1889 nr 290, 1891 nr 415 (il.); Kur. warsz. 1922 nr 352; Scena pol., 1929 nr 5 (il.), 23; Życie Teatru 1924 nr 21 (J. Lorento­wicz); Afisze, IS PAN; Akt urodzenia nr 179/1850, parafia Żarnów, pow. Opoczno; J. Galewski: Pamiętniki, maszynopis IS PAN.

Ikonografia

Fot. pryw. - IS PAN.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji. Śródtytuły od redakcji.