Jan Aśnikowski
AŚNIKOWSKI Jan Arnold, Karol, właśc. J.A. Aśnik, Asnyk (1797 lub 1798, lub 1800 Warszawa - 14 I 1849 Wilno), aktor, dyr. teatru. Był synem kowala, mężem -> Emilii A. Pracę na scenie rozpoczął w 1816 w Siedlcach lub w zespole J. Hensla w Lublinie. W sez. 1816/17 był suflerem w t. warsz. i podobno kilkakrotnie wystąpił w małych rolach. Prawdopodobnie uczęszczał równocześnie do warsz. szkoły dramatycznej. W 1818-19 występował w t. krak. i dwukrotnie miał benefis. Następnie wrócił do Warszawy i w 1820-21 grał role służących, jak np. Jan ("Wolny mularz"). W październiku 1822 i w 1824 występował w Lublinie; 2 VII 1823 ożenił się tam z Antoniną Piotrowską, która wkrótce zmarła. W sez. 1826/27 występował w Krakowie i zapewne w tym czasie ożenił się powtórnie - z aktorką Emilią Pacewicz. W lecie 1827 z zespołem krak. był na występach w Kaliszu i Płocku, a od listopada tego roku z zespołem A. Łękawskiego występował w Kijowie. W lutym 1828 przyjechał do Lublina i, wg Estreichera, "od jego to czasu teatr tłumniej uczęszczano". Po nieporozumieniach z J. Brzezińskim, który był wówczas dyr., od marca tego roku przejął część zespołu, z którym następnie wyjechał do Zamościa i Krasnegostawu. Po rozwiązaniu swego zespołu występował w 1829-31 we Lwowie i z zespołem lwów. w Krakowie (1829). Od listopada 1831 należał do zespołu K. Nowińskiego w Lublinie, a w 1832-34 powtórnie prowadził t. lub. i odwiedzał ze swym zespołem Zamość, Siedlce i Krasnystaw. We wrześniu 1834 występował gościnnie w Warszawie, ale wg J.T.S. Jasińskiego "publiczność grę przesadną przyjęła milczeniem". W 1834-41 grał w Wilnie (w sez. 1838/39 wchodził do Rady Starszych t. wil.), w 1838 także w Grodnie, w 1841 w Mińsku Litewskim, Grodnie, Druskiennikach. W 1842 był na występach w Warszawie (maj) i we Lwowie. W sez. 1843/44 był zaangażowany w t. krak., w lecie 1844 z zespołem krak. w Poznaniu, a od 1 XI tego roku został zwolniony. Wiosną 1845 występował w zespole W. Łozińskiego w Lublinie, w lecie tego roku z zespołem T. Chełchowskiego w Busku. W styczniu 1846 wyjechał na występy do Żytomierza i Charkowa do zespołu W. Schmidkoffa, a w 1848 występował prawdopodobnie w Mohylewie i w Wilnie.
Warunki zewnętrzne predestynowały go do ról komicznych, miał ambicje dorównania w nich A. Żółkowskiemu. Krytycy od początku zarzucali mu jaskrawość i przesadę w grze. Z czasem roztył się, stracił żywość i ruchliwość, które wcześniej uznawano za jego zalety. Na większych scenach nie zdobył sukcesów, wg K. Estreichera był "komikiem płaskim mogącym zabawić galeryjną publiczność". Cieszył się natomiast znacznym powodzeniem na prowincji, szczególnie w takich rolach jak: Organista ("Zabobon"), Śpiochajło ("Zamieszanie"), Matois ("Figle młodości"), Kliko ("Korsykanin"), Grzegorz ("Kto kocha ten się kłóci"), Szambelan ("Pan Jowialski"), Rotmistrz i Grzegorz ("Damy i huzary"), Lisiewicz ("Pan Geldhab"). Zarozumiały i kłótliwy, nie był lubiany przez kolegów i wielokrotnie stawał się przyczyną awantur, które powodowały, że rzadko pozostawał dłużej w tym samym zespole. Był znany jako tłumacz i adaptator drugorzędnych sztuk, m.in. "Wójt sędzia prezydujący" (1824) i "Karczma na granicy austriackiej" (1832).
Bibl.: Estreicher: Teatra; Got: Teatr Meciszewskiego; Krzesiński: Koleje życia s. 48, 49 (il.), 50, 65-68, 78, 79, 292, 304-307; Pepłowski: Teatr we Lwowie I s. 131, 188; PSB I (L. Simon); Rulikowski: Teatr na Litwie s. 59, 63-67; Wspomnienia aktorów (B. Dawison); Kur. warsz. 1828 nr 99, 1846 nr 22, 1849 nr 31; Pam. sceny warsz. 1840 s. 187-188; Wizerunki i roztrząsania naukowe, Wilno 1838 nr 21, s. 135-139; Chomiński; Jasiński.
Ikon.: J. Oziębłowski: A. jako Matois (Figle młodości), lit., Teatr Wileński 1838,1; J. Oziębłowski: A. jako Kliko (Korsykanin), lit., Teatr Wileński 1840, II.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
