Osoby

DEMBOWSKI Mieczysław (19 listopada 1920 Nowy Sącz – 3 maja 1990 Bielsko-Biała),

aktor, reżyser. 

Był synem urzędnika państwowego Lucjana Dembowskiego i Marii z Jaroszów; mężem najpierw Jadwigi z Kopczyńskich (ślub we wrześniu 1945), potem aktorki Iwony Matuszewskiej-Dembowskiej (ślub 4 września 1969 w Bielsku-Białej). Ukończył w 1939 Liceum Humanistyczne kolegium jezuickiego w Chyrowie. Początek II wojny światowej jako uczestnik Junackich Hufców Pracy, przeżył w Węgierskiej Górce, skąd przyjechał do Nowego Sącza. W kwietniu 1940 aresztowany przez gestapo, został osadzony najpierw w więzieniu miejscowym, później w Tarnowie, a potem wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz, zaś od października 1944 był w obozie śmierci w Sachsenhausen. Do Polski wrócił w styczniu 1945. 

We wrześniu tego roku zdał w Krakowie egzamin wstępny do Szkoły Dramatycznej (następnie Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska), którą ukończył w 1949. Równocześnie był też do III roku studentem prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim i jednym z założycieli oraz aktorem Teatru Akademickiego. W sezonach 1949/50–1954/55 należał do zespołu aktorskiego Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, gdzie pełnił też obowiązki koordynatora pracy artystycznych, bywał asystentem reżyserów i sam w 1950–51 reżyserował na Scenie Lalkowej w Teatrze Młodego Widza (Na rozkaz szczupaka, Gruszki na wierzbie, Zaczarowany flet Romana Długosza). Na wrocławskich scenach grał małe role, takie jak: Iwanow (Obcy cień, 1950), Nikanor Sawicz Bek (Małżeństwo Kreczyńskiego, 1951), Gaspare Schiavone i Monter (Bieg do Fragalà, 1953), Tumański (Maszeńka, 1954). 

W sezonach 1955/56 i 1956/57 był aktorem i dyrektorem administracyjnym Teatrów Dramatycznych w Szczecinie i zagrał tu duże role np.: Profesora (Rozbójnik, 1956) czy Króla (Mazepa, 1957). Ze Szczecina przeniósł się do Teatru Polskiego w Bielsku-Białej, w którym pracował bez przerwy od sezonu 1957/58 do 1 października 1982, kiedy przeszedł na emeryturę (później grał i reżyserował jeszcze na macierzystej scenie do 1985). W Bielsku grał dużo, a większość jego ról miała cechy, które publiczność bardzo ceniła, przede wszystkim umiar w doborze środków aktorskich, choć nie były to postaci chłodne, czy pozbawione emocji. Aktorstwo Dembowskiego było pełne wyrazistości, a zarazem dyskrecji, także w rolach charakterystycznych.

Spośród ról męskich uwagę zwracały przede wszystkim opanowane i pełne psychologicznej prawdy postaci Mieczysława Dembowskiego. Był jednym z najpopularniejszych aktorów Teatru Polskiego w latach 1957–1982. Tworzył postaci inteligentne i na swój sposób dystyngowane. Był aktorem opanowanym, zachowującym umiar i dystans do kreowanych ról,

pisał Andrzej Linert. Wśród nich, na bielskiej scenie, do najważniejszych należały: Stańczyk (Wesele, 1957), Tartuffe (Świętoszek, 1958), Eilert Lövborg (Hedda Gabler, 1958), ponownie Król (Mazepa, 1959), Chłudow (Ucieczka Michaiła Bułhakowa, 1960) Jagiełło (Kiejstut, 1961), Burmistrz (Ptak, 1962), znakomity Harpagon (Skąpiec, 1963), Pelikan (Dziady, 1965), Rejent (Zemsta, 1966), Stary Gobbo (Kupiec wenecki, 1970), Biskup Watzenrode (Kopernik Romana Brandstaettera, 1972), Harry Curry (Zaklinacz deszczu, 1973), Joachim Peters (Niemcy, 1974); Książę (Sułkowski), Jeremiejew (Zeszłego lata w Czulimsku) i Horacy (Uczta morderców) – 1975; Grebeauval (Oskarżyciel publiczny, 1977), Doktor Spivey (Lot nad kukułczym gniazdem, 1978), Żewakin (Ożenek, 1979), Ksiądz Robak (Pan Tadeusz, 1979), Muromski (Wesele Kreczyńskiego, 1980), Dennison (Drewniana miska, 1981), Dyndalski (Zemsta, 1981), Stomil (Tango, 1984). 

Od 1960 często reżyserował, zarówno na scenie Teatru Polskiego, jak i w utworzonym przez siebie Teatrze Propozycji (działał od 1960 w bielskim Pawilonie Wystawowym). Wśród jego spektakli (w wielu także grał) były np.: Wizje Simony Machard (bardzo udana polska premiera, 3 maja 1960; grał Księcia Burgundii), Teatr Klary Gazul (1966; grał Don Andresa de Riberę), Pan Jowialski (1967; grał Szambelana), Ktoś nowy (1968; grał Karola Kukułę), Rocznica mercedesa (1969), Chory z urojenia (1970; grał Argana i Pana Biegunkę), Koszulka (1977), Pasztet jakich mało (1980), Ballady i romanse Aleksandra Maliszewskiego (1983), Staroświecka komedia (1984; grał Rodiona Mikołajewicza).

Reżyserował też wiele przedstawień dla dzieci i młodzieży, był autorem adaptacji scenicznych, np. Szaleństw panny Ewy (1964), czy Zaczarowanej fujarki (też reżyseria, 1968), a dla dorosłych powieści Wrzesień (1969). Dla dziecięcej widowni napisał i wystawił cieszące się ogromnym powodzeniem trzy sztuki, w których wykorzystał popularne postaci Bolka i Lolka z filmów rysunkowych: Bolek i Lolek, czyli Wyprawa kosmiczna, jakiej świat jeszcze nie widział (1974), Bolek i Lolek na Wyspie Zaginionych Okrętów (1977) oraz Bolek i Lolek w krainie Skarbnika i Liczyrzepy (1983). Wystąpił w serialach Dom (1982) i Biała wizytówka (1986), był autorem scenariusza do animowanego filmu Raz termometr zachorował (1963). 

W Bielsku-Białej zdobył wielki szacunek i popularność jako człowiek, aktor, reżyser, a także animator życia teatralnego poza macierzystą sceną i nauczyciel wiedzy o teatrze, zwłaszcza w środowiskach młodzieżowych. Prowadził działalność pedagogiczną w ruchu amatorskim; kształcił instruktorów i lalkarzy dla teatrów amatorskich w Studium dla Reżyserów Teatrów Ochotniczych, które powołał do życia i prowadził w 1958–61, a potem przekształcił w Teatr Studyjny dla Amatorów (1972–74). Współpracował przez wiele lat z zespołami amatorskimi w domach kultury, m.in. „Silesia” i „Włókniarz”. Był działaczem SPATiF-ZASP-u. W latach 80. współpracował z demokratyczną opozycją. Otrzymał wiele odznaczeń i nagród artystycznych (m.in. Srebrną Maskę w plebiscycie „Wieczoru”). 

Autorytet, jaki miał w środowisku teatralnym i życzliwa pamięć o nim sprawiły, że od 1990 bielski oddział Związku Artystów Scen Polskich przyznaje wyróżniającemu się artyście miejscowych teatrów doroczną nagrodę pod nazwą. „Laur Dembowskiego”. Tabl. 9. 

Bibliografia

Almanach 1989/90; Druk z cyklu: Artyści województwa bielskiego. Mieczysław Dembowski, Woj. DK w Bielsku-Białej, kwiecień 1977 (il.); Krak. szkoła teatr. 50 lat; Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000 (il.); Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; R. Szydłowski: Dramaturgia Bertolta Brechta, Warszawa 1965; T. Polski Wrocław 1945–65; Teatry w Szczecinie 1945–65 (il.); Dz. Zach. 1990 nr 87; Kron. Beskidzka 1972 nr 8 (il.), 1995 nr 17 (il.), 2000 nr 17 (il.); Kron. Tygodniowa 1979 nr 35; Teatr 1960 nr 12 (il.); Wieczór 1960 nr 277 (il.); Akta (fot.), ZASP; Programy, IS PAN (m.in. T. Polskiego w Bielsku-Białej do sztuk: „Koszulka”, 1977, gdzie wywiad z D., też il. oraz „Pasztet jakich mało”, 1980, gdzie obszerna nota o D., fragm. recenzji, też il.); Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; Inf. żony, Iwony Matuszewskiej-Dembowskiej.

Ikonografia

T. Dyniewski: Portret, karyk. (z okazji otrzymania „Srebrnej Maski”), repr. Wiewiór 1974 nr 92; Fot. — IS PAN, ITWarszawa. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.