Osoby

CHRONICKI Adolf (5 maja 1912 Laskowice koło Tarnopola na Ukrainie – 23 września 1989 Gliwice),

aktor, reżyser, dyrektor i kierownik artystyczny teatru. 

Był synem administratora majątków ziemskich, Bernarda Chronickiego i Heleny z Hermanów; mężom Doroty z domu Mester (ślub w 1938). Ukończył gimnazjum w Trembowli, brał udział w przedstawieniach teatru szkolnego, także w siedzibie Towarzystwa „Sokół” i w objazdach okolicznych miejscowości. Statystował w przedstawieniach odwiedzającego Trembowlę Objazdowego Teatru Małopolskiego. Studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, ale nie podjął pracy w zawodzie prawnika. 

W 1934 debiutował w Teatrze Komedii Muzycznej w Krakowie, w Gospodzie „Pod białym koniem”; potem, prawdopodobnie do 1939 występował w zespołach objazdowych pod kierownictwem Tadeusza Pilarskiego. W czasie II wojny światowej pracował w majątkach ziemskich na Ukrainie (np. w Szyszkowcach, Korolówce); zaangażował się także w pracę konspiracyjną, kilka miesięcy był w więzieniu w Tarnopolu, z którego uciekł. W 1944 skierowany do szkoły oficerskiej pod Żytomierzem, trafił do II Armii Wojska Polskiego. Po zakończeniu działań wojennych pełnił funkcje administracyjne w Centralnym Domu Żołnierza w Lublinie, od marca 1945 pod nazwą Teatr Domu Żołnierza, gdzie też występował, np. w lipcu 1945 w jednej z rewii. W sezonach 1945/46 i 1946/47 grał niewielkie role w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi, np. Karola Lomaxa (Major Barbara), a w 1945/46 też w Teatrze Komedii Muzycznej Lutnia, np. Renego (Król włóczęgów) i Johna (Wiktoria i jej huzar). W 1946 zdał aktorski egzamin eksternistyczny. 

Później mieszkał i pracował we Wrocławiu. W sezonach 1947/48–1952/53 występował w Teatrach Dolnośląskich (od 1949/50 Teatry Dramatyczne). Od 1 lipca 1953 do końca sezonu 1965/66 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Młodego Widza (od 1 stycznia 1957 Teatr Rozmaitości). Do 1956 był to jeszcze teatr adresowany głównie do młodzieży, po przełomie  październikowym zmienił nie tylko nazwę, ale także repertuar i adresata — stała się nim publiczność dorosła. Działając w trudnych warunkach (w 1957–61 trwał remont budynku, grano w różnych salach, często w objazdach Dolnego Śląska) i z mało sprawnym zespołem (do nielicznej czołówki aktorskiej należeli m.in. Maria Zbyszewska, Stanisław Igar, Wiktor Grotowicz) Chronicki starał się zapewnić teatrowi odpowiednią pozycję artystyczną. Chętnie wprowadzał na scenę repertuar współczesny i zapraszał do współpracy młodych reżyserów. Do ambitnych i udanych przedsięwzięć należały np. przedstawienia w reżyserii Jerzego Jarockiego, Zygmunta Hübnera, Kazimierza Kutza, a potem Andrzeja Witkowskiego. 

Sam reżyserował: Pociąg można zatrzymać (1955, grał Mehringa), Warszawiankę i fragmenty Nocy listopadowej (z Haliną Dzieduszycką, 1957; zagrał Chłopickicgo), Małżeństwo doskonałe (1958, grał Hieronima), Porwanie Amazonek (1964). W 1959 w Operetce Dolnośląskiej wystawił Lalkę Edmonda Audrana,

przedstawienie pomysłowe, dowcipnie inscenizowane 

(Wojciech Dzieduszycki).

Uprawnienia reżyserskie uzyskał w 1962. W sezonach 1966/67–1969/70 grał w Teatrze Polskim. 

Od sezonu 1970/71 do 31 grudnia 1974 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu, także reżyserował i grał. Od stycznia 1975 do końca życia występował w Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu. W dniu 21 grudnia 1974 w Wałbrzychu w roli Szamanowa (Zeszłego lata w Czulimsku) obchodził jubileusz 40-Iecia pracy aktorskiej, a 26 stycznia 1985 w Opolu w roli Szczuki (Popiół i diament) jubileusz 50-lecia. 

Był cenionym aktorem scen wrocławskich, a potem sceny wałbrzyskiej i opolskiej. Miał doskonale warunki: wysoki, szczupły, o szlachetnych rysach twarzy, długo zachował młodzieńczy wygląd. Grał w repertuarze klasycznym, romantycznym i współczesnym, najczęściej role dramatyczne. Na scenie wyróżniał się kulturą mowy, znakomitą dykcją, elegancją gestu, nie nadużywał środków ekspresji, jego aktorstwo było powściągliwe, dyskretne. Tacy też byli często jego bohaterowie romantyczni: zdystansowani, o wyciszonych emocjach, np. jako tytułowy Zawisza Czarny (1961) ujmował

wewnętrznym skupieniem, żarliwym i czystym liryzmem 

(Leonia Jabłonkówna),

Szczęsnego (Horsztyński, 1963)

interpretowat stylowo i zarazem współcześnie, z umiarem

i łagodnym sarkazmem, podając tekst wdzięcznie i wyraziście, ale bez rapsodycznego patosu 

(Tadeusz Lutogniewski).

Rolę tę, we własnej reżyserii, powtórzył w 1973 w Wałbrzychu, ale tu obsadzenie siebie uznano za błąd. We Wrocławiu podobał się np. jako Henryk Percy (Henryk IV, 1965).

Jest wspaniale bohaterski, jest piękny, szczery i otwarty, radosny i zapalczywy. On jeden w tym przedstawieniu naprawdę mówi wiersz

(Józef Kelera).  

Jeśli już grał role komediowe to takie, jak Profesor Higgins (Pigmalion, 1960), o którym pisał Z. Falkowski:

Tak zagraną rolę Higginsa rzadko się widzi. Najzupełniejsza swoboda, nawet urocze andrusostwo przy całym rygorze zachowanych kanonów gry aktorskiej, modulowanie każdej frazy w bogatym rejestrze tonicznym, w diamentowej dykcji, zarys sylwetki, gest, mimika, jak... idealnie zestrojone skrzypce.

I jednocześnie typ całkowicie niezgodny ze stylem Shawa, spolonizowany. W sumie celność i niewypał.

Także tę rolę powtórzył w Wałbrzychu (1971). 

Najbliższy był mu repertuar realistyczny, a w nim szlachetni inteligenci z dramatów Czechowa, czy Żeromskiego. Astrow (Wujaszek Wania, 1959) w wykonaniu Chronickiego

miał ów lekki, ujmujący i męski wdzięk, a pod nim gorycz, niepokój, trzeźwy smutek,

była to „rola wzięta «w cuglach» i bez potknięcia” (Józef Kelera). Przełęcki (Uciekła mi przepióreczka) był ulubioną rolą Chronickiego, grał ją dwukrotnie (1965 we Wrocławiu i 1970 w Wałbrzychu, tu we własnej reżyserii) i zawsze z dużym sukcesem.

Wyrazista twarz, opanowany gest, wewnętrzny żar – wszystko to przykuwało uwagę widza, wciągało w skomplikowany  świat psychiki bohatera

(M. Jodłowski).

Do udanych ról z późniejszego okresu należał Szambelan (Iwona, księżniczka Burgunda, 1976), a także Prokurator (Szalona Greta, 1979). 

Z pozostałych warto wymienić takie, jak we Wrocławiu: Zbigniew (Mazepa, 1949), Jakub (Głupi Jakub, 1951), Alfred (Mąż i żona, 1953), Józef Sułkowski (Znaki wolności, 1953), Don Rodrygo (Cyd, 1956), John Proctor (Czarownice z Salem, 1961), Więzień (Śmierć gubernatora, 1961), Franz (Więźniowie z Altony, 1962), Berenger (Nosorożec, 1965), Wierszynin (Trzy siostry, 1968), Profesor Sonnenbruch (Niemcy, 1969); w Wałbrzychu: Prokurator (Wilki w nocy, 1971), Owidowicz (Porwanie Sabinek, 1974) i powtórnie Sonnenbruch (1974); w Opolu: Gajowiec (Przedwiośnie, 1975), Samuel (Sędziowie, 1980), Pierrot (Kram Karoliny, 1983), Kleon (Zapomnieć o Herostratesie, 1983), Priam (Troilus i Kressyda, 1988), tytułowa w Ambasadorze (1988). 

Występował w spektaklach Teatru TV, np. jako Profesor Rubek (Gdy wstaniemy z martwych, 1978), Doktor (Śmierć Iwana Iljicza, 1989). W 1953–84 nagrał ponad sto ról, w większości drugoplanowych, w takich filmach, jak: Krzyż Walecznych, Popiół i diament, Ogniomistrz Kaleń, Niekochana, Kardiogram, Pogrzeb świerszcza, Dom Świętego Kazimierza i serialach telewizyjnych, m.in. w Grubym (w jednej z głównych ról: nauczyciela-polonisty).

Był Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich, laureatem Nagrody I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1985). 

Bibliografia

Almanach 1989/90; 40 lat T. w Opolu 1945–83 (il.); 20 lat T. Dramatycznego w Wałbrzychu 1964–84 (il.); XXV lat Operetki Wrocł. 1955–80 (W. Dzieduszycki); Hist. filmu t. 3, 4; Kelera: Wrocław; Kott: Jak wam się podoba s. 160, 171; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Panorama kultury współczesnego Wrocławia. Pod red. B. Zakrzewskiego, Wrocław 1970 (J. Kelera: Teatry wrocławskie); 15 lat T. w Wałbrzychu; Wołoszyński: W trosce o teatr; T. Polski Wrocław 1945–65 (il.); T. Współczesny w Warszawie; T. Współczesny Wrocław 1948–78 (il.); Gaz. Rob. 1959 nr 56 (J. Kelera), 1963 nr 104 (T. Lutogniewski), 1989 nr 225; Kierunki 1960 nr 31 (Z. Falkowski); Odra 1959 nr 12 (R. Wołoszyński), 1965 nr 12 (J. Kelera); Opole 1989 nr 11; Teatr 1961 nr 4 (L. Jabłonkówna); Trybuna Ludu 1989 nr 234; Trybuna Odrz. 1976 nr 28, Trybuna Op. 1989 nr 227 (R. Konieczna); Akt zgonu, Arch. USC Gliwice; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Jubileusz 50-lecia pracy scenicznej Adolfa Chronickiego”, Opole 1985; M. Jodłowski; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ISWarszawa, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.