Osoby

ZOFIA DMUSZEWSKA z d. Petrasch (1785-1807) - śpiewaczka, aktorka;
Ur. 1 X 1785 w Warszawie. Prawdopodobnie była córką aktora Augusta Petrascha (a. Petresza, Petracha). Śpiewu uczyła się u J. Elsnera. Od 1801 aż do śmierci należała do zespołu Teatru Narodowego w Warszawie, kierowanego przez W. Bogusławskiego. Do 1805 występowała pod panieńskim nazwiskiem.
Zadebiutowała 3 I 1801 na scenie w Kaliszu partią Arcyksieni w śpiewogrze Święto braminów słońca (Das Sonnenfest der Braminen) W. Műllera. Ponownie miasto odwiedziła z zespołem Bogusławskiego między 17 VII a 2 VIII 1803, występując w operze A. Martina y Solera Drzewo Diany. Ówczesna prasa kaliska pisała: "Panna Zofia Petraschówna, którą obywatele tameczni pierwszy raz widzieli i słyszeli, więcej jeszcze odniosła oklasków niż sama sztuka". Prawdopodobnie po raz ostatni wystąpiła w Kaliszu z trupą Bogusławskiego w 1806 w przedstawieniu Przerwana ofiara. "Chcielibyśmy ażeby p. Winter, autor tej przyjemnie do ucha i serca przemawiającej muzyki wiedział, jak wszędzie od Polaków z zapałem jest przyjmowana i, jak wiele przyczynia mu oklasków w pięknej, ale razem trudnej aryi Elwiry, głos naszej aktorki, pani Dmuszewskiej".
Później śpiewała głównie w Warszawie, gdzie zdobyła ogromną popularność i uwielbienie widzów. Partię Andromedy śpiewała przed samym Napoleonem (18 I 1807).
Uważana była za najwybitniejszą śpiewaczkę polską przełomu XVIII i XIX w. i zdolną aktorkę. Posiadała znakomitą technikę wokalną. Najważniejsze role operowe i dramatyczne: Lodoiska (rola tyt.) L. Cherubiniego, Kalypso w Telemaku, królewiczu Itaki F.A. Hoffmeistera, Królowa Nocy w Zaczarowanym flecie W.A. Mozarta, Elwira w Cydzie P. Corneille'a, Rozyna w Cyruliku sewilskim P. Beaumarchaisa, Lukrecja w Spazmach modnych W. Bogusławskiego.
Zm. 9 VIII 1807 w Warszawie. Prawdopodobnie przyczyną przedwczesnej śmierci były wielokrotne, wyczerpujące wykonania popularnych arii na bis. Po śmierci aktorki w kaliskiej prasie z 1808 pisano: "Korespondencye Dmuszewskiego, po niedawnej śmierci żony Zofii z Petraschów, która w pierwszej młodości kwiecie, zgonem swoim całej publiczności serca w nieutulonym pogrążyła żalu, są w tym roku bardzo krótkie".
Była pierwszą żoną aktora, śpiewaka i reżysera Ludwika Adama Dmuszewskiego. Ślub odbył się 28 VI 1805. Małżeństwo pozostało bezdzietne.
Bibliografia: Kaszyński S. Dzieje sceny kaliskiej 1800-1914, Łódź 1962; Słownik biograficzny teatru polskiego 1765-1965, Warszawa 1973; Stefański K., Teatr w Kaliszu. Kartki z przeszłości, "Ziemia Kaliska. Miesięcznik regionalny" kwiecień-grudzień 1930; Szenic S. Cmentarz powązkowski 1790-1850, Warszawa 1979; "Ziemia Kaliska. Miesięcznik regionalny" nr 3/1930;
Źródło: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3
Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz
DMUSZEWSKA Zofia, z domu Petrasch (1 X 1785 - 9 VIII 1807 Warszawa), śpiewaczka, aktorka. Była za­pewne córką -> Augusta Petrascha, pierwszą żoną -> Ludwika Adama D. Do 1805 występowała pod na­zwiskiem panieńskim, a po ślubie z L.A. Dmuszewskim (28 VI 1805) pod nazwiskiem męża. Uczyła się śpiewu u J. Elsnera. Debiutowała 3 I 1801 w Kaliszu podczas występów zespołu t. warsz. w partii Arcyksieni ("Święto braminów słońca"). Rolę tę powtórzyła 31 V 1801 pod­czas pierwszego występu w T. Narodowym w Warsza­wie. Odtąd występowała w Warszawie do zgonu wy­wołując bezustanny entuzjazm widzów pol. i zagranicz­nych; m.in. podziwiał ją Napoleon, który 18 I 1807 słyszał ją w T. Narodowym w tyt. partii "Andromedy". Wedle S. Kostki Potockiego miała głos tak duży, że można by nim obdzielić dwie znakomite śpiewaczki (dla przykładu P. podał nazwiska Brygidy Banti i Elżbie­ty Billington, dwóch sopranów sławnych w całej Europie). W górnych rejestrach sięgała podobno trzykreślnego ,,g" (Lafontaine). Oprócz fenomenalnej skali i siły głosu powszechnie przyznawano jej świetną technikę, łatwość w pokonywaniu wszelkich trudności wokalnych i dobre aktorstwo.
Najwybitniejsza śpiewaczka pol. okresu 1765-1814, śpiewała takie partie jak: Kalypso ("Telemak"), Królowa Nocy ("Zaczarowany flet"), Elwira ("Przerwana ofiara"), Aspazja ("Axur"), Konstancja ("Woziwoda paryski"), Hra­bianka Amalia ("Raul Sinobrody"), tyt. w operach "Lodoiska", "Wieszczka Urzella", "Palmira", "Drzewo Diany". Zdobyła uznanie również w komediach, dramatach i tragediach, m.in. jako Izabela ("Sługa dwóch panów"), Rozyna ("Cyrulik sewilski"), Lukrecja ("Spazmy modne"), Teresa ("Podkanclerzy"), Elwira ("Hiszpanie w Peru"), Izaura ("Fenelon"), Elwira ("Cyd"). Jej przedwczesna śmierć - w kilka lat po śmierci młodziutkiej Karoliny Stefani - wywołała ostry atak warszawskiego lekarza, L. Lafontaine'a na tzw. Fora (zwyczaj bisowania wiel­kich arii).
Bibl.: Bernacki: Teatr; J. Elsner: Sumariusz moich utworów muzycznych, Kraków 1957; [L. Lafontaine]: Polnisches Theater in Warschau - Der Freimuthige 1803 nr 112; SMP; So­wiński: Słownik muzyków; Szwankowski: Teatr Bogusławskie­go; AGAD, APP, 262, t. 2, k. 718-718 v. (S. Kostka Potocki); Chomiński; Jasiński.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973