Osoby

DASZEWSKI Mieczysław (9 października 1926 Stanisławów na Pokuciu – 7 lutego 1990 Katowice),

aktor, reżyser, dyrektor, kierownik artystyczny teatru. 

Był synem oficera Wojska Polskiego, Andrzeja Daszewskiego, i nauczycielki Heleny z Krzywińskich; mężem aktorki Krystyny Iłłakowicz (1919–2013; ślub 24 listopada 1951 w Katowicach). Uczył się w Lubaczowie, gdzie szkołę powszechną ukończył w 1939, a naukę w ukraińskiej 10-letniej szkole średniej przerwał w 1941. Od 1942 pracował jako robotnik w tartaku, a od 1943 był żołnierzem w kompanii partyzanckiej Armii Krajowej 19 pułku piechoty Obrońców Lwowa, który działał w trójkącie Bełżec-Narol-Hrubieszów. Po wojnie, uzupełnił wykształcenie z zakresu szkoły średniej. 

W 1946 przyjęty do Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie, ukończył ją (jako Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska) w 1949; w sezonie 1946/47 był w grupie słuchaczy, która brała udział w spektaklach Miejskich Teatrów Dramatycznych (grał np. w Teatrze im. Słowackiego Jozuego w Judaszu z Kariothu, 1947). Po studiach, w 1949, zaangażował się do Teatru Śląskiego w Katowicach i był tu aktorem i reżyserem do końca sezonu 1962/63. Gościnnie w tych latach reżyserował m.in. w Teatrze Powszechnym w Warszawie (1961), w Operze Śląskiej w Bytomiu (1962). Prowadził zajęcia z gry scenicznej w Studiu Dramatycznym przy Teatrze Śląskim (1956–58) i w 1957 z jego słuchaczami przygotował Nadzieję, jako przedstawienie dyplomowe. Z dużym zaangażowaniem współpracował wtedy z ruchem amatorskim: w Domu Kultury Huty „Zabrze” reżyserował Grzegorza Dyndałę (1956) i Damy i huzary (1958); od 1958 do 1961 wykładał zagadnienia teatru i reżyserii w Wojewódzkim Ośrodku Kulturalno-Oświatowym w Katowicach; w 1961–67 był konsultantem teatralnym zespołów studenckich oraz przy dużych zakładach pracy Śląska. W sierpniu 1963 został kierownikiem artystycznym Teatru Nowego w Zabrzu, a od 1 stycznia 1964 do końca  sezonu 1964/65, także dyrektorem tego teatru. 

W sezonach 1965/66 i 1966/67 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Śląskiego w Katowicach, a w kolejnych, 1967/68–1970/71 pozostawał tu na etacie reżysera. Podczas swej dyrekcji zaangażował do współpracy wybitnych reżyserów i scenografów, miał ambitne plany repertuarowe, ale nie zdołał ich zrealizować, bo ówczesne władze nie pozwoliły np. na wystawienie żadnej ze sztuk Mrożka, a w czasie prób zdjęto Dozorcę Pintera. Gościnnie reżyserował w tych latach m.in.: w Operetce Śląskiej w Gliwicach (1965, 1967, 1969, 1970), w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (1968), Teatrze Polskim w Bielsku-Białej (1970), w Starym Teatre w Krakowie (1970), w Operze Śląskiej (1971). 

W sezonach 1968/69–1972/73 był także etatowym reżyserem w Operetce Śląskiej w Gliwicach. W sezonach 1971/72–1985/86 ponownie kierował Teatrem Nowym w Zabrzu. W tych latach gościnnie reżyserował m.in. w warszawskiej Operetce (1972), w Sosnowcu (1973, 1976, 1986), w Zielonej Górze (1978) i nadal w Operze Śląskiej. W 1976–78 prowadził wykłady z zagadnień aktorskich na wydziale wokalno-aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach. Z teatru w Zabrzu w 1986 odszedł, jak napisano w „Trybunie Robotniczej”: „nie z własnej woli, trzeba było ustąpić miejsce następcy”. Później gościnnie reżyserował w Operetce i w Operze Śląskiej i tu, w 1989 wystąpił w roli Księcia Leopolda w Księżniczce czardasza. W sezonach 1987/88 i 1988/89, też gościnnie, grał w Teatrze Rozrywki w Chorzowie, m.in. Żyda (Betlejem polskie, we własnej reżyserii). 

Jako aktor miał świetne warunki: był wysoki, przystojny, bardzo muzykalny, dobrze przygotowany do zawodu. Posługiwał się wyrazistymi środkami aktorskimi i najchętniej występował w rolach charakterystycznych, często komediowych; ceniony był za nienaganny warsztat. Grał dużo, także we własnej reżyserii. Debiutował w 1949 w Mieszczanach, a pierwszą większą, zauważoną i chwaloną rolą, był w 1951 Guliaszwili w Chłopcu z naszego miasta. Z jego wielu ważnych ról, należy wymienić choćby takie, jak: przezabawny Fikalski (Dom otwarty, 1953), Dromio z Efezu i Dromio z Syrakuz (Komedia omyłek, 1956; też reżyseria), Andrzej (Matka Čapka, 1956), von Kostryn (Balladyna, 1958), Elwood P. Dowd (Mój przyjaciel Harvey, 1960; reżyseria), Chlestakow (Rewizor, 1961; reżyseria), Ostap Bender (12 krzeseł, 1962), Doktor Jura (Koncert Hermanna Bahra, 1966; reżyseria), Szwandia (Lubow Jarowaja, 1972; reżyseria), Profesor Sonnenbruoh (Niemcy, 1973; reżyseria), Harpagon (Skąpiec, 1973; reżyseria), tytułowy Fantazy (1974; reżyseria), Papkin (Zemsta, premiera 26 marca 1975; reżyseria; 25-lecie pracy artystycznej), Trigorin (Mewa, 1977), Łatka (Dożywocie, 19 maja 1985; reżyseria; 35-lecie pracy).  

Pierwszą sztuką, którą reżyserował, była Komedia omyłek, wystawiona 31 maja 1956 w Teatrze Śląskim w Katowicach, wspólnie z Kazimierzem Mikulskim, autorem inscenizacji i dekoracji. Przedstawienie, które zdobyło pewien rozgłos, powtórzył w 1957 w Teatrze Młodego Widza w Krakowie. W latach następnych reżyserował bardzo dużo: od spektakli dla dzieci, poprzez farsy, sztuki współczesne, po klasykę; specjalizował się w repertuarze komediowym i w nim miał najwięcej sukcesów. Charakteryzowała go wierność tekstowi literackiemu, klarowność i konsekwencja inscenizacyjna, ale też pomysłowość, inwencja, a przede wszystkim warsztatowa sprawność.

Poza reżyseriami wyżej wymienionymi, z ważniejszych, były to np.: Czerwony Kapturek Eugeniusza Szwarca (1958), Paryżanka (1958), Przyjaciel wesołego diabła (1960), Osioł nad strumieniem (prapremiera 12 lutego 1960), Kawaler z księżyca (1961), Lekkomyślna siostra (1965), Intratna posada (1966), Król (1967; grał tytułowego Jana IV), Żołnierz i bohater (1972; grał Bluntschliego), Cień Wojciecha Młynarskiego (Sosnowiec, 1973), Mewa (1977), Ryszard III (1979), Witaj Max, czyli Renowacja (1982). Z komedii Fredry, prócz Zemsty i Dożywocia, reżyserował w Zabrzu jeszcze: Rewolwer (1972), Nowego Don Kiszota (1975; grał Kmotra) oraz w 1986 Odludków i poetę (grał Astolfa) i Zrzędność i przekorę (grał Piotra Zrzędę). Pięciokrotnie wystawił Kupca (Katowice 1960, ze scenografią Mikulskiego; Poznań, Teatr Satyry Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych 1961 – specjalne wyróżnienie jury na Festiwalu w Kaliszu; Warszawa, Teatr Powszechny 1961; Zabrze 1977; Zielona Góra 1978). Był to spektakl osnuty na motywach komedii Plauta, której dodał współczesny język, sparafrazowane przeboje muzyczne, cytaty z wierszy Gałczyńskiego (potem innych poetów), sceny rodzajowe wzięte ze współczesnego obyczaju, bardzo czytelne dla publiczności, uaktualniane przez Daszewskiego w każdej nowej realizacji. To „świeża, świetna zabawa”, chwalono w recenzjach;

nad podziw dużo w tym przedstawieniu jest znakomitych pomysłów, często przekornych, kojarzonych cieniutką aluzją lub będących aż nadto widocznym persyflażem,

pisała o warszawskiej premierze M. Kosińska. 

Osobnym i ważnym rozdziałem w jego pracach reżyserskich, były doskonale przygotowane przedstawienia muzyczne, które odznaczały się zawsze przemyślaną, trafną koncepcją; sam przyznawał się do swych silnych i długich związków z muzyką. Na scenie Opery Śląskiej w Bytomiu reżyserował m.in.: Hagith (1962), Fausta (1971, ze scenografią Wiesława Langego; przedstawienie uznane za wydarzenie, ze względu na walory inscenizacyjne), „monumentalną” Aidę (1972), Normę (1973), Napój miłosny (1983). W Operetce Śląskiej w Gliwicach wystawił blisko 20 premier, w tym wiele nowości, m.in.: Trzech muszkieterów Rudolfa Frimla (1965), Keto i Kote (polska premiera 9 grudnia 1967), Nicole (polska premiera 28 marca 1969), Wielką Księżnę Gerolstein (1969), Genialnego kamerdynera (prapremiera 11 kwietnia 1970), Człowieka z La Manczy (polska premiera 18 grudnia 1970), Zielonego Gila (1972), Szaloną dziewczynę (polska premiera 30 marca 1973), My Fair Lady (1975), Romans paryski (prapremiera 4 kwietnia 1981), Sonatę Belzebuba Edwarda Bogusławskiego (1984), musical Hrabia Monte Christo (1985). 

Był Członkiem Zasłużonym SPATiF-ZASP-u, m.in. laureatem nagród katowickiego „Wieczoru”: Srebrnej (1978) i Złotej Maski (1980, 1983 i 1990 pośmiertnie). Długie lata pracy Daszewskiego w Zabrzu doczekały się wielu podsumowań, m in. Wojciecha Natansona:

Mieczysław Daszewski sztuką przełamywał izolację Śląska [...] Był tak sprawnym organizatorem, że zabrzańska scena stała się chlubą mieszkańców, na równi ze słynnym klubem sportowym

i pobliską Akademią Medyczną [...] Był reżyserem inteligentnym

i przenikliwym, pełnym wyobraźni i pięknej pokory, świetnie pracującym z zespołem i zdolnym do odkrywania nowych talentów aktorskich [...] Jak mało kto czuł repertuar komediowy: jako aktor i reżyser. Oczarował brawurową werwą Fikalskiego

w Domu otwartym. Był entuzjastą Fredry. Jego Harpagon

w molierowskim Skąpcu przykuwał uwagę niepokojem

i maniakalnością, niezapomnianym drżeniem rąk. 

Znał się na teatrze; ufali mu aktorzy i ufała publiczność. Wszystko to, co zrealizował, wychwalane było za profesjonalizm, który nazywał cnotą,

pisała Henryka Wach-Malicka. Liczba i serdeczny ton wspomnień, opublikowanych po śmierci Daszewskiego, świadczyły o tym, że w 1990 na Śląsku zabrakło artysty potrzebnego. Tabl. 8. 

Bibliografia

Almanach 1989/90; 20 lat T. w Zabrzu (il.); Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Kudliński: Przypadki; Linert: Śląskie sezony; Linert: T. Śląski 1949–92 (il.); Linert: T. w Bielsku-Białej 1945–2000; 15 lat T. w Zabrzu (il.); Pół wieku Opery Śląskiej 1945–2000 (il.); T. Śląski 1922–72 (il.); Wydrzyński s. 247, 280, 281 (il.), 283 (il.); Dz. Zach. 1976 nr 192 (il.), 1980 nr 65, 1985 nr 109 (il.), 1990 nr 29 (H. Wach-Malicka; il.), 2000 nr 33 (il.); Poglądy 1971 nr 20, 1972 nr 18 (il.), 1973 nr 17 (il.); Polska Dz. Zach. 2010 nr 30 (il.); Prz. Tyg. 1990 nr 9 (W. Natanson); Scena 1979 nr 4; Tak i nie 1986 nr 42 (Wywiad z D.; il.), 1990 nr 9; Teatr 1960 nr 17, 1971 nr 22 (il.), 1972 nr 8 (il.); Trybuna Rob. 1976 nr 139 (Wywiad z D.; il.), 1981 nr 202, 1984 nr 47 (il.), 1989 nr 245 (cyt.; il.), 1990 nr 33, 42; Wieczór 1961 nr 160 (il.), 1975 nr 25 (il.); Życie Warsz. 1961 nr 130 (M. Kosińska), 1990 nr 44; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Zemsty”, T. Nowy Zabrze, 1975: „25 lat pracy artystycznej Mieczysława Daszewskiego 1949–1974”; fragm. recenzji; il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944-59; www.encyklopediateatru.pl; Inf. syna, Adama Daszewskiego. 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.