Osoby

BERNAS Janina, właściwie Leonarda Janina Pitołajówna (28 marca 1909 Lwów – 25 lipca 1995 Skolimów koło Warszawy),

tancerka, aktorka. 

Była córką Władysława Pitołaja i Marii z Serednickich. Przed wojną występowała pod nazwiskiem panieńskim, po wojnie używała na scenie pseudonimu Bernas (zatwierdzonego w 1947 przez Związek Artystów Scen Polskich). Od 1920 uczyła się w szkole baletowej przy lwowskim Teatrze Miejskim, a potem pobierała lekcje gry aktorskiej u Ireny Trapszo. W Teatrach Miejskich we Lwowie występowała początkowo jako tancerka w widowiskach baletowych, na przykład W krainie baśni (1923), w przedstawieniach operetkowych: Królowa Montmartru (1923); Hrabina Marica i Pajacyk (1924); Czarne róże i Marietta (1926); Król kawy (1927), Księżniczka Chicago (1930), a także w corps de ballet w scenach baletowych w operach: Lakmé (1923); Aida, Rigoletto, Żydówka (tu wykonała taniec solowy), Hrabina („wybiła się na pierwsze miejsce w ewolucjach baletowych”) i Traviata (1930); w Carmen i Mazepie (1931). Po zdaniu w 1929 egzaminu aktorskiego Związku Artystów Scen Polskich występowała również jako aktorka. Ze scenami lwowskimi związana była nieprzerwanie do 1939. 

Grała role drugoplanowe, w repertuarze dramatycznym i muzycznym m.in.: Annie (Mecz małżeński), Misię (Opera w kratkę) – 1935; Mabel (Przygoda w Grand Hotelu), Maję (Wszelkie prawa zastrzeżone), Peppi (Kawiarenka) – 1936; Marysię (Zalotnicy niebiescy), Jadzię (Podwójna buchalteria) – 1937; Marysię (U mety), Cesię, kelnerkę (Sissy) – 1938. Bywała w nich zauważana przez recenzentów, a jej role, wymagające umiejętności tańca i śpiewu, nie raz oklaskiwano. Była też autorką układów tanecznych, na przykład w Pastorałce (1934) i Kawiarence (1936). Z zespołem opery i operetki lwowskiej wielokrotnie w okresach letnich gościła w Krakowie, na przykład w 1924, 1930, 1931. W czasie II wojny światowej nadal mieszkała we Lwowie. W 1939–41 należała do zespołu Polskiego Teatru Dramatycznego i zagrała Zośkę (Krakowiacy i Górale), podczas niemieckiej okupacji miasta brała udział w tajnym życiu artystycznym, na przykład 3 czerwca 1944 w wystawionym przez Bronisława Dąbrowskiego na strychu domu przy parafii św. Zofii, przedstawieniu Ich czworo grała rolę Sługi. Z chwilą otwarcia Polskiego Teatru Dramatycznego w lipcu 1944 wróciła do zespołu, wystąpiła ponownie w Ich czworo oraz jako Sabel (Cały dzień bez kłamstwa) i Krystyna (Moja siostra i ja). W sierpniu 1945 przyjechała z zespołem lwowskim do Katowic i w sezonie 1945/46 występowała na scenie Teatru Miejskiego m.in. w rolach Teci (Dom otwarty), Pazia (Wieczór trzech króli), powtórzyła też rolę w Całym dniu bez kłamstwa, a piosenka, którą śpiewała w tym przedstawieniu, w duecie z Janiną Burke jako tak zwana Chorus girl, stała się szlagierem. W sezonie 1946/47 grała w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu, a w 1947/48 w Teatrze Polskim w Szczecinie. W sezonach 1948/49–1954/55 należała do zespołu Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu, w pierwszej połowie 1951 grała też w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie. W sezonach 1955/56–1976/77 występowała w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach. Później przeszła na emeryturę. 

Zagrała takie role, jak: Hanka (Moralność pani Dulskiej, 1947), Stella (Przy drzwiach zamkniętych, 1948), Wanda (Mąż z grzeczności), Doryna (Świętoszek) – 1949; Margot (Król włóczęgów), Ruth (Niemcy), Marta (Głupi Jakub) – 1950; Barbara (Późna miłość, 1954), Marcyna (Lekarz mimo woli, 1955), Pani Miller (Intryga i miłość, 1958); Mirilda (Nasze kochane dziatki), Matka (Kuglarze) – 1961; Pani Dobrójska (Śluby panieńskie, 1963), Greta Ren (Skandal w Hellbergu, 1964); Chomińska (W sieci), Kornelia (Uczta morderców) – 1965; Balladyna (Kosmogonia, 1967); Babcia (W czepku urodzona), Anna Andrejewna (Rewizor) – 1968; Wróblewska (Ruchome piaski), Janina (Niepokój przed podróżą) – 1969; Matka (Niespodzianka, 1972), Akulina (Mieszczanie, 1973), Bernarda Alba (Dom Bernardy Alby, 1974), Gospodyni (Nowe Wyzwolenie, 1975). W dniu 15 listopada 1975 w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach obchodziła jubileusz 50-lecia pracy na scenie.

Była dobrą aktorką charakterystyczną. Już w Szczecinie w 1947 zwróciła na siebie uwagę rolą Hanki w Moralności pani Dulskiej. Recenzent przedstawienia zanotował wtedy:

Piękna dykcja, miły głos, opanowane, a swobodne ruchy, wyraźna łatwość wżywania się w odtwarzaną postać to walory, którymi dysponuje pani Bernas.

Z powodzeniem grała role dramatyczne i komediowe; umiejętność prowadzenia komediowego dialogu, temperament zademonstrowała na przykład jako Doryna w Świętoszku, gdzie

dowiodła wysokiej klasy aktorskiej, stwarzając świetny typ pokojówki w stylu par excellence molierowskim 

(„Kurier Kaliski”).

Najlepsze lata jej pracy przypadły na czas pobytu w Kielcach. Cieszyła się tu sympatią publiczności i uznaniem krytyków. O roli Balladyny w Kosmogonii z aplauzem wypowiadał się sam autor, Jarosław Iwaszkiewicz. Dojrzałe, realistyczne aktorstwo Bernas cenił Jan Paweł Gawlik. Chwalił m.in. rolę Wróblewskiej w Ruchomych piaskach, którą grała z „rzetelną wyrazistością, taktownie i plastycznie”. O roli Babci w W czepku urodzonej napisał:

Od dawna z satysfakcją obserwuję wyzwalanie się różnych możliwości artystycznych u tej doświadczonej realizatorki wielu różnych i zawsze starannie opracowanych postaci. Tym razem
p. Bernas przeszła samą siebie, taka wydała się naturalna
i bezpretensjonalna zarazem, taka prosta i taka zwyczajna – doskonale obchodząc się bez demonizowania i nagrywania roli, zachęcającej skądinąd do szarży i przerysowania.

Do udanych jej ról należała także Matka w Niespodziance, w której, jak pisał Stanisław Mijas, pokazała aktorstwo autentyczne, szczere, skupione, oszczędne, a przy tym odważne,

może nie zawsze zgodnie z tekstem, może owa zatroskana cierpliwość nie dała pełnego wizerunku zbrodniarki, a może to właśnie sukces tej aktorki rehabilitującej z taką sugestywnością tragiczne macierzyństwo.

Bibliografia

Almanach 1994/95; Dąbrowski: Na deskach t. 1 (il.), 2; Kaszyński: Teatralia; Linert: Teatr Śląski; Osiński: Repertuar, 70 lat T. w Sosnowcu 1897–1967; Sośnicki: 40 lat; 100 lat t. w Kielcach (il.); T. w Kielcach 1944–95; Teatr pol. we Lwowie; Wajda-Woźniakowska: Repertuar 1918–26; IKC 1935 nr 236; Kal. Teatr. 1989 s. 48; Kur. Kaliski 1949 nr 158; Pam Teatr. 1963 z. 1–4 s. 267, 2010 z. 3–4 s. 193; Sł. Ludu 1967 nr 276 (J. Iwaszkiewicz), 1968 nr 429 (sylwetka B.), 462 (J.P. Gawlik), 1969 nr 504 (J.P. Gawlik), 1972 nr 110 (S. Mijas); Życie Teatr. 1923 z. 39, 1924 z. 48, 1926 z. 10, 13, 15; Afisze, IS PAN: Akt urodzenia (wpis w Księdze urodzeń z parafii rzymskokatolickiej przy Szpitalu Powszechnym we Lwowie), AGAD Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Hałabuda: Repertuar; Wycinki prasowe, IS PAN. ITWarszawa. 

Ikonografia

P. Wollenberg: Portret, karyk., rys., repr. Sł. Ludu 1968 nr 429; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.