Władysław Woleński
WOLEŃSKI Władysław, początkowo Wolański, właśc. W. Hertrich (ok. 1848 Lwów - 21 VI 1912 Lwów), aktor. Był mężem - Józefy W. Uczył się w gimn. we Lwowie. Jako uczeń był w 1863 kurierem organizacji powstańczych. Debiutował, prawdopodobnie w 1866, w zespole I. Kalicińskiego. Początkowo używał na scenie nazwiska Wolański, później (od ok. 1870) stale Woleński. Od marca 1867 występował w zespole M. Stengla w Stanisławowie; 16 III grał tam Mazepę ("Mazepa"), następnie m. in. Rizzia ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Jana ("Fantazy"), Adolfa ("Polowanie na męża"). Od 8 II 1868 do 22 I 1870 występował w t. krak. i wyjeżdżał z jego zespołem w 1868 i 1869 do Poznania. Od stycznia 1870 przez ponad pół roku występował we Lwowie. 28 I 1870 grał po raz pierwszy na tej scenie rolę Ferdynanda ("Intryga i miłość"). Zapewne też we Lwowie w 1870 ożenił się z aktorką Józefą Delchau. Następnie przeniósł się do zespołu M. Stengla i występował w miastach Galicji. Na sez. 1871/72 zaangażował się do t. poznańskiego. Od czerwca 1872 wrócił na scenę lwowską. Od września 1874 należał tu do komitetu kierującego t. lwów. i występował w imieniu spółki aktorów. We Lwowie pozostał do 1877, tylko latem 1875 grał w warsz. t. ogr. Tivoli. 22 IX 1877 debiutował w WTR w roli Gustawa ("Śluby panieńskie"), 27 IX grał rolę tyt. w "Mazepie", a 2 X Karola Moora ("Zbójcy"). Nie został jednak zaangażowany i na sez. 1877/78 wyjechał do Poznania. 13 i 15 XII 1877 występował gościnnie w t. krak., wiosną i latem 1878 z zespołem pozn. w Piotrkowie oraz w warsz. t. ogr. Alhambra, potem w Eldorado. We wrześniu 1878 wrócił do t. lwow. i pozostał w nim aż do przejścia na emeryturę, tj. do 1907. Od maja do października 1882 nie występował w t. lwow. z powodu zatargu z dyrekcją (organizował wówczas przedstawienia w sali kasyna miejskiego przy współudziale aktorów krak. i lwowskich). Nie grał również w t. lwow. w 1883 (do poł. kwietnia), w 1890 (przez kilka miesięcy), w 1898 i w sez. 1905/06. W 1892 wyjechał z t. lwow. na występy do Wiednia. 27 I 1895 obchodził we Lwowie dwudziestopięciolecie pracy artyst. w roli Lefebyre'a ("Madame Sans Gene"). 5 VI 1895 wystąpił gościnnie w t. krak. jako Książę de Birac ("Księżna Jerzowa"). Jego ostatnią rolą był Helmer ("Nora").
"Twarz wyrazista, smukła postawa, głos doniosły i dźwięczny" - pisał o nim S. Pepłowski ważąc jego zalety i wady: "zapał i temperament bez śladu refleksji, fantazja niepohamowana poczuciem artystycznej miary", ale także wolność od "obmyślanej pozy". Przez wiele lat był we Lwowie cenionym aktorem w emploi bohaterskim i pierwszych amantów. Jego najlepsze role: Kirkor ("Balladyna"), Szczęsny ("Holsztyński"), Mulej ("Książę Niezłomny"), Omar ("Małek"), Romeo ("Romeo i Julia"), Laertes ("Hamlet"), Kassjo ("Otello"), Edgar ("Król Lear"), Ferdynand ("Intryga i miłość"), Karol Moor ("Zbójcy"), Odiot ("Miłość ubogiego młodzieńca"), role tyt. w "Mazepie", "Wilhelmie Tellu", "Don Carlosie". Miał też w swym dorobku wiele dobrych ról amantów w komediach Fredry, m.in. Wiktora i Ludmira ("Pan Jowialski"), Edmunda ("Damy i huzary"), Wacława ("Zemsta"). Jednak jego właściwą domeną był dramat romantyczny, w którym wyróżniał się grą pełną temperamentu i doskonałą recytacją. Mimo że ról swych nie pogłębiał, jego "bujny talent dramatyczny" porywał widownię (H. Cudnowski). Słabszy był w sztukach salonowych i w rolach z odcieniem charakterystycznym. "Zbroja lub kostium bardziej mu przystawały niż kosmopolityczny frak lub tużurek XIX w." - pisał S. Pepłowski. Długo zachowywał młodzieńczą żywość ruchów, postawę, silny głos; najlepsze role z ostatniego okresu: Henryk ("Dzwon zatopiony"), Mortimer ("Maria Stuart" F. Schillera), Silvio ("Odrodzenie"), Hetman ("Wesele"). Ceniony był też jako recytator estradowy.
Bibl.: Cudnowski; Estreicher: Teatra; Fredro na scenie; Got: Teatr Koźmiana; Hahn: Shakespeare w Polsce; Koryzna I s. 122, 139, 141; Modrzejewska, Chłapowski: Korespondencja; Pajączkowski: Teatr lwow.; Pepłowski: Siły sceny lwow. s. 17-18; Pepłowski: Teatr we Lwowie I s. 317, 318. 321, 325. 333, 334, 339, 342, 355, 362, 369, 370, 387, 393, II s. 18, 22, 30, 39, 48, 54, 58, 123, 146; Wspomnienia aktorów; Zapolska: 1 Sfinks przemówi s. 28, 129, 183, 229, 306-307; EMTA 1890 nr 368, 372, 1895 nr 6, 8 (il.); Gaz. nar. 1902 nr 285; Kur. warsz. 1912 nr 176; Pam. teatr. 1957 z. 2 (A. Bilwin s. 288-290); Chomiński; Listy W. do B. Ładnowskiego, zb. M. Rulikowskiego sygn. 79, IS PAN.
Ikon.: Fot. prvw. i w rolach - Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), MHKraków, MTWarszawa, SPATiF, zb. J. Gota Kraków.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
