Janusz Orliński
ORLIŃSKI Janusz, właśc. J. Busiacki (ok. 1868 - 3 IV 1917 Łódź), aktor, reżyser. Podawana niekiedy informacja, że urodził się 4 X 1872 w Kielcach, mylna. Od listopada 1882 do jesieni 1888 występował w t. krak. grając role epizodyczne. Latem 1890 brał udział w występach zespołu krak. w Szczawnicy. W 1892 występował w warsz. t. ogr. Eldorado. W październiku 1893 wygłaszał monologi w Dąbrowie Górniczej. W kwietniu 1894 występował w zespole K. i S. Sarnowskich w Kielcach, w 1895 tamże w zespole S. Staszewskiego, w sez. 1895/96 w Piotrkowie znów u K. i S. Sarnowskich. W 1897-99 należał do zespołu Cz. Janowskiego, m.in. w Kielcach i Lublinie. Wiosną 1900 występował zapewne we Lwowie, a w sez. 1900/01 u Cz. Janowskiego w Płocku. W czerwcu 1901 został zaangażowany do warsz. T. Ludowego, ale już w końcu tego roku występował w Odessie w zespole B. Bolesławskiego. Od 1902 do 1908 należał do zespołu t. łódzkiego. W 1908-11 występował i był głównym reżyserem w warsz. T. Małym. Od 14 V do 1 IX 1911 grał i reżyserował w warsz. T. Artystycznym. Był (obok K. Wroczyńskiego i B. Leśmiana) jego współdyrektorem, a swoim praktycznym doświadczeniem teatr. przyczynił się do powodzenia nowatorskich prób tego t., którego ambicją było pokazać w Warszawie nowe osiągnięcia w dziedzinie techniki inscenizacyjnej. Pod jego kier. zespół T. Artystycznego od września tego roku występował m.in. w Lublinie, Płocku, Włocławku, Sosnowcu i Kaliszu. W sez. 1911/12 O. był reżyserem w T. Zjednoczonym. W 1912 należał zaś do zespołu F. Rychłowskiego w Kijowie. Wiosną 1913 reżyserował w T. Małym w Warszawie, a w sez. 1913/14 był głównym reżyserem t. w Wilnie. Wiosną 1915 występował w warsz. T. Powszechnym, a jesienią tego roku grał i reżyserował w T. Małym. W grudniu 1915 przeniósł się do Łodzi, a w sez. 1916/17 był wraz z B. Leśmianem i O. Szeferem współdyrektorem tamtejszego T. Polskiego.
Niekorzystne warunki zewnętrzne sprawiły, że początkowo grywał tylko role epizodyczne. Z czasem jednak dzięki swym zdolnościom stał się cenionym aktorem charakterystycznym. Grał m.in. takie role jak: Chudogęba ("Wieczór Trzech Króli"), Jago ("Otello"), Kapelan ("Damy i huzary"), Rejent ("Zemsta"), Pietro Negri ("Beatryks Cenci"), Ślaz ("Lilla Weneda"), Król ("Mazepa"), Ksiądz Piotr ("Dziady"), Stańczyk ("Wesele"), Don Diego ("Cyd"). Był też uważany za zdolnego reżysera. Reżyserował m.in. pierwsze w Warszawie przedstawienie "Dziadów" (1909).
Bibl.: Got: Teatr Koźmiana; Wroczyński: Pół wieku s. 120-135, 173: Prace Polonistyczne 1967, seria 23 (K.A. Lewkowski); Tyg. ilustr. 1917 nr 15 (il.) Afisze, IS PAN; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: Fot. w rolach - SPATiF.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
