Józef Janota-Bzowski
BZOWSKI Józef, także J. Janota-Bzowski, J. Janota (19 III 1887 Warszawa - 25 XI 1971 Londyn), aktor, reżyser, dyrektor teatru. Od wczesnej młodości działał w organizacjach niepodległościowych, brał udział w pracach społecznych i akcjach bojowych PPS, m.in. w 1906 w akcji uwolnienia dziesięciu więźniów z warsz. Pawiaka. Trudno natomiast ustalić fakty dotyczące początków jego działalności scen., ponieważ źródła ówczesne nie podawały imion, a do 1912 działał Leon Bzowski (zob. t. 1), natomiast od ok. 1914 śpiewak Wacław Janota-Jarzębski (często jako Janota). Niepewna zatem jest wiadomość podana przez S. Kaszyńskiego, że Józef B. występował od sierpnia do września 1907 z łódz. zespołem pod dyr. S. Orlika, a nast. F. Stróżewskiego w Kaliszu. Nie wiadomo także, czy to Józef B. występował pod nazwiskiem Janota od czerwca do września 1912 w T. Letnim w Kaliszu pod dyr. J. Jerzyńskiego i w sez. 1915/16 w warsz. T. Współczesnym, ponieważ może to dotyczyć śpiewaka Janoty-Jarzębskiego. W czasie I wojny świat. B. był w Legionach Pol. oraz w POW. W końcu wojny, wcielony do armii ros., znalazł się w Odessie, gdzie był jednym z założycieli teatru dla żołnierzy pol. w Ognisku Polskim. Następnie, w ramach POW, organizował t. pol. dla żołnierzy w Moskwie. W 1918 wrócił do kraju; zdemobilizowany w st. kapitana, od września t.r. reżyserował w t. Miraż w Radomiu. W 1919 z jego inicjatywy powstał w Warszawie garnizonowy T. Żołnierza Polskiego, który miał być stałą placówką kulturalno-oświatową Wojska Pol. (inaug. 19 III 1919; gmach przerobiony ze starego magazynu przy ul. Jagiellońskiej). Teatr ten wówczas działał krótko, bo już w kwietniu i maju 1919 B. był aktorem i reżyserem warsz. teatrzyku Wesoły Gołębnik (reżyserował m.in. "Wieczną bajkę" i "Bodaj to przypadek"), a w 1920 należał do zespołów wojskowych: objazdowego T. dla Naszego Żołnierza na Kresach Wschodnich (czerwiec) i t. żołnierskiego przy ul. Śniadeckich w Warszawie (jesienią). Później znowu był kier. t. garnizonowego w Warszawie; zespół ten pocz. występował w różnych salach (m.in. w 1923 grał "Ciotkę Karola" przy ul. Huzarskiej 1, w 1925 "Mazepę" i "Zemstę" przy ul. Jagiellońskiej 52), a od września 1928 stale (już pn. T. Domu Żołnierza) w sali dawnego T. Praskiego przy ul. Zygmuntowskiej 3. Kierował tym teatrem (działającym z przerwami) do poł. lat trzydziestych. Potem występował w T. Miejskim w Częstochowie (sez. 1936/37, 1938/39), gdzie grał m.in. Mendla ("Dziewczyna z lasu"). W 1939 brał udział w kampanii wrześniowej i jako oficer pol. był internowany w Rumunii, gdzie już w październiku t.r. zorganizował i nast. prowadził t. żołnierski w obozie w Slatynie; występowali w nim także aktorzy zawodowi. Podczas II wojny świat. był żołnierzem Pol. Sił Zbrojnych na Zachodzie (dosłużył się st. majora); organizował t. żołnierskie w różnych pol. formacjach wojskowych i miejscach ich walk, m.in. na Bliskim Wschodzie oraz w bazie 2 Korpusu Pol. w południowych Włoszech; w teatrach tych również grał i reżyserował. W 1946, wraz z zespołem T. Dramatycznego 2 Korpusu, przybył do Anglii i pozostał na emigracji. Zamieszkał w Londynie. Występował w Pol. T. Dramatycznym; nast. aż do ostatniego roku życia w T. Polskim ZASP oraz w T. dla Dzieci i Młodzieży Syrena. Na scenie londyńskiej grał m.in. takie role, jak: Rembo ("Damy i huzary"), Ojciec ("Wesele"), Tworzydło ("Displaced Person"), Kataryniarz i Handełes ("Preclarka z Pohulanki"), Wójt ("Rozdroże miłości"), Starzec ("Wyzwolenie"), Pituła ("Rodzina"), Perełka ("Zemsta") - ostatnia rola. Występował też na koncertach organizowanych przez londyński ZASP. Senior aktorstwa pol. na emigracji, od 1966 członek zasłużony ZASP-u w Wielkiej Brytanii, przez wiele lat działał w jego władzach, m.in. w 1952 był zastępcą prezesa, długo w Sądzie Koleżeńskim. Zgromadził cenne archiwum dotyczące t. pol. na emigracji. Autor sztuk, gł. dla t. żołnierskich; napisał m.in.: "Białe jaskółki", "Głupi Franek", "Ku Twojej chwale", scen. adaptację "Potopu" pt. "Kmicic w Częstochowie"; utwory jego grane były podczas II wojny świat. przez zespoły uchodźcze i żołnierskie w Rumunii i na Bliskim Wschodzie. Bibl.: Bibliografia dramatu; Kaszyński: Teatralia; MarczakOborski: Teatr czasu wojny; Życie teatr. w Częstochowie s. 107; Dz. Pol. i Dz. Żołnierza 1970 nr 102 (il.), 1972 nr 171; Glos Radom. 1918 nr 191; Ilustr. Prz. Teatr. 1920 nr 24; Kur. Warsz. 1919 nr 101, 109, 138, 1920 nr 155, 269, 1923 nr 157, 1925 nr 115; Łowiczanin 1924 nr 24; Pam. Teatr. 1988 z. 1-2 s. 16-18, 20, 21, 25, 28, 32, 49, 60-76, 81, 86; Teatr i Widownia (Londyn) 1948/49 z. 1; Tydzień Pol. (Londyn) 1971 nr 51 (L. Kielanowski; il.); Tyg. Pol. (Paryż) 1972 nr 4; Zesz. Hist. (Paryż) 1979 z. 49 (J. Ostrowski); Programy, MTWarszawa; Straus: Repertuar 1915-16. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
