Jan Budzyński
BUDZYŃSKI Jan Bronisław (ok. 1903 - 5 IX 1971 Voiron we Francji), aktor, dyrektor teatru. Prawdopodobnie już w 1919 uczęszczał w Warszawie na Kursy Wokalno-Dram. H.J. Hryniewieckiej. W końcu 1920 lub na pocz. 1921 należał do zespołu działowego zorganizowanego przez J. Borawskiego, z którym występował m.in. w Kutnie, Łowiczu, Sochaczewie; grał wtedy Króla ("Mazepa"). W 1923 prowadził w Żyrardowie T. im. Dietricha, jak sam pisał "pierwszy teatr dla robotników"; teatr ten pod jego dyr. wyjeżdżał do Kutna, Koła, Konina, Łowicza, Piotrkowa. Organizował także inne imprezy objazdowe, m.in. w lutym 1925 zespół pod jego dyr., anonsujący się jako "artyści ZASP-u", wystawił w Kaliszu "Mazepę" J. Słowackiego. W sez. 1925/26 B. występował w T. Rybałt pod dyr. S. Wysockiej w Warszawie i objeździe; grał wtedy Kostryna ("Balladyna"). W sez. 1926/27 należał do zespołu T. Miejskiego w Lublinie. W sierpniu 1928 brał udział w przedstawieniu "Małki Szwarcenkopf", wystawionej przez A. Marka w T. Nowości w Warszawie. W sez. 1928/29 należał do zespołu artyst. Reduty, grał w Wilnie i objazdach, m.in. Perelmana ("Murzyn warszawski"); od jesieni 1929 był w Instytucie Reduty w Wilnie. Od 1930 współpracował z rozgłośnią wil. PR. W sez. 1930/31-1934/35 pracował w T. Miejskich w Wilnie, gł. w T. na Pohulance, gdzie był aktorem i sekretarzem teatru. W Wilnie grał m.in. Mochsteina ("Matrykuła 33"), Podchorążego I ("Noc listopadowa"), Wujka ("Logika pana Baltazara"), Jakuba, Literata I i Gubernatora ("Dziady"), Lejbę i Robotnika I ("Róża"). Był sekretarzem wil. filii ZASP-u. Pisywał w tygodniku "Wileński Przegląd Artystyczny". W sez. 1934/35 był kier. objazdów Wileńskiego T. Objazdowego, który działał przy T. Miejskich; zespół ten, pod kier. B., odwiedził 45 miast województw: wileńskiego, nowogródzkiego, poleskiego i białostockiego. W sez. 1935/36 i 1936/37 był dyr. administracyjnym T. Miejskich we Lwowie; zorganizował tu stałą scenę szkolną dającą przedstawienia dla młodzieży. Na sez. 1937/38 wrócił do Wilna, gdzie był dyr. administracyjnym T. na Pohulance. W sez. 1938/39 był znowu aktorem i sekretarzem T. Miejskich we Lwowie. Po wybuchu II wojny świat. przebywał pocz. w Rumunii, gdzie od listopada 1939 z Zespołem Artystów Warszawskich występował w Bukareszcie i innych miastach w roli Zabrzezińskiego ("Uciekła mi przepióreczka"). Od lutego 1940 z tymże zespołem pn. T. Polski grał w "Przepióreczce" w Paryżu i innych franc. miastach. Później działał w nieokupowanej części Francji; jeszcze w 1940 założył wraz z K. Dejunowiczem i E. Dziekońskim we Voiron teatrzyk pol. i nast. "przez parę lat jeździli z trupą śpiewaków i tancerzy po schroniskach, szpitalach i sanatoriach, w których leczyli się żołnierze polscy" (S. Marczak-Oborski: "Teatr czasu wojny"). Występowali często pod protektoratem YMCA, m.in. w grudniu 1943 w Saint Agreve. Później B. uczestniczył w II wojnie świat. jako żołnierz formacji pol. na Zachodzie. Po wojnie mieszkał we Francji.
Bibl.: Almanach 1971/72; Byrski: Teatr-radio (il.); Kaszyński: Teatralia; M. Limanowski: Duchowość i maestria. Recenzje teatralne 1901-1940, Warszawa 1992; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny (il.); Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; O zespole Reduty s. 406, 412; Simon: Spis przedstawień Reduty; Szletyński: Siedem gawęd s. 107, 116, 123; Śmigielski: Reduta; Wilski: Szkolnictwo; Głos Lub. 1926 nr 29; Kur. Warsz. 1928 nr 235, 1938 nr 307, 329; Pam. Teatr. 1973 z. 3-4 s. 450, 1990 z. 3-4 s. 551; Scena Lwow. 1938/39 nr 2; Wiarus Pol. z 25 I 1944 (J. Budzyński); Życie Warsz. 1972 nr 26; Afisze, programy, MTWarszawa; Wosiek: Teatry objazdowe.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t. II, PWN Warszawa 1994