Jadwiga Lachowska
LACHOWSKA Jadwiga, Ada, Aga, także J. Lachowska-Romańska, Romanowska, zamężna Lange (1886 Lwów - po 1965), śpiewaczka. Była żoną Ernesta Langego, inżyniera (ślub 20 I 1912 w Warszawie). Ukończyła konserwatorium lwow. z dyplomem pianistki (1904); śpiew studiowała tamże u W. Wysockiego, 1904-07 w Dreźnie w szkole A. i A. Paschalis-Souvestre'ów oraz ponownie we Lwowie u A. Ludwiga. Po raz pierwszy wystąpiła na koncercie w Filharmonii Lwow.; na scenie debiutowała w lwow. T. Miejskim 21 IX 1907 w partii Zofii ("Halka"). Zaangażowana na sez. 1907/08, doświadczenie operowe zdobywała w mniejszych partiach mezzosopranowych. Latem 1908 podczas występów opery lwow. w Krakowie zabłysnęła jako Carmen i przez długie lata była to jedna z jej najlepszych ról. W t. lwow. pozostała w sez. 1908/09, występowała też z nim w Krakowie w lecie 1909. W pocz. działalności używała także nazwiska Lachowska-Romańska. Dla uzupełnienia studiów wokalnych jeździła do Mediolanu (1909/10), skąd na sez. 1910/11 wróciła do zespołu lwow. i uczestniczyła w jego letnich występach w Krakowie (1910 i 1911). Miała już wtedy obszerny repertuar: Nancy ("Marta"), Jadwiga ("Straszny dwór"), Jaś ("Jaś i Małgosia"), Ulryka ("Bal maskowy"), Małgorzata ("Potępienie Fausta"), Fryka ("Walkiria"), Aza ("Manru"). Wielkie uznanie przyniosły jej występy gościnne w Warszawie (kwiecień-czerwiec 1909) - w partiach Carmen (tyt.), Suzuki ("Madame Butterfly"), Amneris ("Aida"), a także w kwartecie solistów w "Stabat Mater" G. Rossiniego wykonywanym w Filharmonii Warsz. (24 V 1909). W warsz. T. Wielkim śpiewała w kwietniu 1911 (Carmen, Siebel, Amneris, Suzuki), a w sez. 1911/12-1913/14 należała do zespołu tego teatru (m.in. Ortruda w "Lohengrinie" i Giulietta w "Opowieściach Hoffmanna", T. Letni). Gościnnie występowała w tym czasie w Wilnie (maj 1912) i z operą lwow. w Krakowie (latem 1912 i 1914). W 1914 wyjechała do Paryża. W 1915 była solistką Opery Królewskiej w Madrycie i do 1919 występowała na scenach muz. Hiszpanii (Barcelona, Malaga, Sewilla, San Sebastian, Bilbao), Portugalii (Lizbona, Porto), Monte Carlo, Szwajcarii i Ameryki. W 1920 przybyła do Polski i do 1922 występowała wielokrotnie w Warszawie (w operze i filharmonii), Poznaniu (T. Wielki), Lwowie (Amneris, Carmen oraz koncerty), Krakowie (koncerty w sali "Sokoła" i w przedstawieniach w nowo otwartym Miejskim T. Opera i Operetka); do swych dawniejszych ról dodała popisową partię Charlotty w "Werterze". Cz. Krzyżanowski po jednym z jej koncertów napisał: "piękny głos lśni wielu barwami, przy niskich altowych tonach nie razi przeskokami, wyrównany i opanowany jest po mistrzowsku", ale też "nie porywa", bo zdecydowanie "sceniczny temperament nie odpowiada wykonawstwu pieśni". W 1924 wyjechała do Australii i śpiewała z wielkim powodzeniem w Melbourne. Jesienią 1928 dała liczne występy w kraju, w operze warsz., pozn. (sukces w tyt. partii w "Mignon"), Łodzi (tzw. koncert mistrzowski), Lwowie (koncert oraz występ w partii Carmen) i Krakowie. W styczniu 1929 ponownie brała udział w serii przedstawień T. Wielkiego w Poznaniu; jeszcze jesienią 1932 jej nazwisko pojawiło się na afiszach operowych Warszawy i Poznania. Potem zapewne wyjechała na stałe z kraju. Około 1965 mieszkała w Singapurze. Należała do wybitnych śpiewaczek swej doby. W ciągu dwudziestu pięciu lat kariery scen. zachowała świetną formę, miała zawsze b. dobre recenzje. Jak pisano, była "nie tylko doskonałą śpiewaczką, ale i wysoce kulturalną artystką" ("Muzyka" 1928). Miała piękny głos i kunszt wokalny dużej miary, wrodzoną muzykalność i temperament aktorski.
Bibl.: Almanach, Lwów 1911; Domański: 1907-10, 1911-15; Kaczyński: Dzieje "Halki"; Kraków muz. 1918-39; Świtała; Dz. Lud. 1921 nr 35 (Cz. Krzyżanowski), 38, 1922 nr 257, 1928 nr 233, 237; Gaz. Muz. 1918 nr 1, 1919 nr 11/12; Kur. Litew. 1912 nr 104; Kur. Warsz. 1921 nr 38, 46, 52, 56, 1928 nr 294, 295, 1929 nr 18, 1932 nr 268; Muzyka 1925 nr 3, 1928 nr 11 (cyt.), 12; Prz. Muz. 1911 nr 17, 23, 1912 nr 1, 3, 10, 22, 1913 nr 1, 16/17; Prz. Poi. 1910 t. 177 s. 110-118, 405-407, 1912 t. 185 s. 122-128, 268-277; Prz. Teatr, i Film. 1922 nr 43, 47/48 (il.), 1924 nr 2, 6; Scena i Szt. 1908 nr 5, 1909 nr 18, 21 (il.); 1910 nr 42, 1912 nr 1, 8, 19; Świat Now. 1914 nr 8, 12, 20; Afisze, IS PAN; Prosnak: T. Wielki.
Ikon.: O. Boznańska: Portret - Muzeum w Jokohamie, repr. Sztuki Piękne 1925/26 nr 3; I. Zuloaga: Portret, rys., repr. fot. IS PAN; Fot. - Aren. Dok. Mech., MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
