Maria Federowiczowa
FEDEROWICZ Maria, właśc. Augusta Paulina, z Ohmencetterów, 1° v. Valeri, 2° v. Czarnecka (22 IV 1871 Warszawa - 22 III 1922 Puławy), aktorka. Była córką bednarza Fryderyka Ohmencettera i Pauliny z Piekarskich. Wcześnie wyszła za mąż za adwokata pochodzenia włoskiego, Lorenza Valeri. Kształciła się w Klasie Dykcji i Deklamacji przy Warsz. Tow. Muzycznym pod kierunkiem J. Kotarbińskiego i W. Szymanowskiego. Uwagę krytyki zwróciła na popisie uczniowskim 17 VI 1893. Debiutowała w WTR pod pseud. Federowicz, którego używała do końca kariery, 12 IX tego roku w roli Zofii ("Flirt"), a 24 IX w roli Róży ("Barkarola") i została zaangażowana. W zespole dramatu WTR pozostawała do stycznia 1904. Później występowała tu tylko okresowo, m.in. jesienią 1904, zimą 1906/07, od stycznia do kwietnia 1908, w czerwcu 1912, w marcu 1913, w marcu 1914 i w styczniu 1915, kiedy to (10 I 1915) obchodziła w T. Rozmaitości jubileusz występując w roli Barbary ("Złote więzy"). Ponadto we wrześniu 1908 występowała gościnnie w warsz. T. Małym, we wrześniu 1915 w T. Artystycznym. Przerwy w jej występach spowodowane były kilkakrotnym zrywaniem kontraktów i dłuższymi wyjazdami za granicę. W 1910 występowała gościnnie w Petersburgu. Ok. 1915 wyszła powtórnie za mąż za komisarza ziemskiego Ewarysta Czarneckiego. W 1916-17 występowała jeszcze w t. lub.; potem opuściła scenę i mieszkała z mężem na wsi. P. Owerłło pisał o niej: "Wzrost imponujący, twarz ładna, oko wyraziste, głos miły, nadający się do ról lirycznych". Wg A. Grzymały-Siedleckiego ,,uchodziła za najładniejszą w Polsce aktorkę"; "wartość jej artystyczna polegała na serdecznym czuciu tych niezłożonych zresztą stanów duszy, którymi operowały sztuki, jakie grywała". Zdobycie wybitnej pozycji w t. utrudniało jej jednak kapryśne usposobienie. Jak pisał W. Bogusławski: "Dziś gra i gra świetnie, jutro znika i długo o niej nie słychać. Potem zjawia się znowu, gra znów wybornie i niespodziewanie gdzieś się podziewa". Duże sukcesy odnosiła w sztukach S. Przybyszewskiego, m.in. w roli Ireny ("Złote runo") i Heleny ("Dla szczęścia"), a także w roli Księżnej de Septmonts ("Cudzoziemka"); inne jej role: Aniela ("Śluby panieńskie"), Desdemona ("Otello"), Rusałka ("Dzwon zatopiony"), Zofia ("Na przepadłe"). Napisała też kilka sztuk, z których wystawiono "Zawieruchę" (1904), "Przed debiutem" (1905) i "Na przepadłe" (1908).
Bibl.: Bogusławski: Siły i środki (aneks); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Owerłło; Okręt s. 372; Echo puław. 1966 nr 4 (K. Parfianowicz); Kamena 1967 nr 1 (K. Parfianowicz); Kur. warsz. 1922 nr 151; Sprawozdania Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk za 1 półrocze 1966 nr 1 s. 29-34 (K. Parfianowicz, tu bibl.); Akt urodzenia nr 180/1871 z parafii Nawiedzenia NMP, USC Warszawa-Śródmieście; Akt zgonu nr 34/J922, parafia w Puławach.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
