Antoni Siemaszko
SIEMASZKO Antoni Józef (17 II 1861 Krzewin k. Poniewieża - 24 X 1924 Warszawa), aktor, reżyser. Był synem Józefa S. i Hiacynty z Kukiewiczów, mężem - Wandy S. Ukończył gimn. w Kownie. Następnie uczył się w szkole dram. E. Derynga w Warszawie; debiutował na popisie 21 VI 1879 w T. Granzowa w roli Kalasantego ("Kosa i kamień"). Tegoż roku wyjechał z zespołem Derynga na prowincję; grał wtedy m.in. w Łodzi i Płocku. Na sez. 1881/82 był zaangażowany do WTR. W sez. 1882/83 występował w Petersburgu w zespole J. Teksla i F. Wesołowskiego. Od 7 VI 1883 i w sez. 1883/84 był aktorem t. krak.; z zespołem krak. występował również latem 1883 w Tarnowie. W sez. 1884/85 pracował w t. lwow.; latem 1885 w warsz. t. ogr. Eldorado. Od 7 XI 1885 ponownie występował w t. krak., gdzie pozostał tym razem na osiem sez., do grudnia 1893. Na występy gościnne wyjeżdżał wówczas do WTR (lipiec 1886; 1887, 1888, 1893), Lublina (1888), Poznania (kwiecień 1891) i Lwowa (wrzesień 1893). 3 VI 1888 ożenił się w Krakowie z aktorką Wandą Sierpińską. W sez. 1893/94 (od grudnia 1893) był aktorem t. lwów., następnie jak się zdaje gościnnie grał w Poznaniu. Od września 1894 zaangażował się po raz trzeci do t. krak. i występował tu do 31 X 1900. W tym okresie występował gościnnie w WTR (17 VII-25 VIII 1895) i Poznaniu (maj 1897). W 1900-06 był aktorem WTR, a w sez. 1906/07 T. Małego w Warszawie; w sez. 1907/08 reżyserem t. pol. Tow. Miłośników Sztuki w Kijowie. We wrześniu 1908 gościnnie występował w krak. T. Ludowym, w sez. 1908/09 pracował jako aktor i reżyser t. łódzkiego. W 1909-14 był po raz czwarty aktorem t. krakowskiego. Podczas I wojny świat. walczył w II Brygadzie Legionów Polskich, dosłużył się stopnia kapitana, odznaczony Krzyżem Walecznych. W sez. 1918/19 był aktorem T. Polskiego w Łodzi, a w 1919-23 T. Polskiego w Warszawie. W styczniu 1921 występował gościnnie w Bydgoszczy. Grał w filmach pol.: "Przygody pana Antoniego" (1913), "Pan Twardowski" (1920), "Karczma na rozdrożu" (1923). Pisał utwory dram., m.in. komedie: "Mąż w powijakach", "Monogram". Adaptował na scenę "Pana Wołodyjowskiego". Był członkiem zasłużonym ZASP. "Gdyby z jego niezwykłymi zdolnościami szło w parze zamiłowanie do zawodu aktorskiego, byłby to może drugi Frenkiel" - twierdził P. Owerłło. Nie znosił jednak systematycznej pracy. "Nigdzie nie zagrzał miejsca, co kilka lat widziano go w innym teatrze, zawsze zajętego projektami zrobienia wielkiego majątku". W pierwszym dziesięcioleciu swej działalności nie odnosił większych sukcesów. S. Pepłowski narzekał wówczas, że "dla chwilowego efektu poświęcał całość przedstawianego charakteru". Wybił się dopiero podczas drugiego pobytu w Krakowie. Sam S. Koźmian pisał wtedy, że "umie grać w stylu utworu". Z temperamentu aktor charakterystyczny, miał udane role w utworach Szekspira, jak np. Spodek ("Sen nocy letniej"), Poloniusz ("Hamlet"); w pol. dramacie romantycznym grał m.in. Grabca ("Balladyna"), Bajkowa ("Dziady"), Majora ("Fantazy"). Najwyżej ceniono go jako aktora komediowego. "Siłę komiczną miał fenomenalną. Rola niejako sama mu się stawiała paroma improwizowanymi rysami. Kilkoma pozornie nic nie znaczącymi kreskami umiał na twarzy swojej narysować doskonały portret odtwarzanej postaci" (Owerłło). Grał co najmniej jedenaście ról w komediach Fredry. W "Zemście" - wg Owerłły - "mimo niepokaźnej sylwetki wydobywał wspaniale charakter Cześnika"; na ogół jednak wyżej stawiano w tej komedii jego Papkina. "Miał całą galerię kontuszowców i szlachciców z nowszej komedii. Utracjusze, letkiewicze, bracia-łaty, skarlałe typy, bankruci-szlagoni, cały ten deklasujący się świat polsko-ziemiański miał w nim doskonałego odtwórcę". Wśród ról tego rodzaju należy wspomnieć tyt. w "Panu Damazym", Dzieńdzierzyńskiego ("Rozbitki"), Teofila ("Głupi Jakub"), Klepackiego ("Wicek i Wacek"). Kilka świetnych postaci stworzył w utworach Zapolskiej, jako Szwarcenkopf ("Małka Szwarcenkopf"), Stary Firułkes ("Jojne Firułkes"), Dulski ("Moralność pani Dulskiej"), Daum ("Panna Maliczewska"). Bibl.: Almanach, Lwów 1911 (il.); Błeszyński: Glikson s. 11, 13, 15, 29, 53, 60; Fredro na scenie; Gliński: Teatr w Petersburgu I s. 31; Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Pawlikowski; Hann: Shakespeare w Polsce; Koźmian: Teatr (il.); Lorentowicz: T. Polski; Okręt s. 388-389; Owerłło; Pepłowski: Teatr we Lwowie II; T.M. Staniszewski: Siedmiolecie teatru polskiego w Kijowie, Warszawa 1912 s. 7; T. Polski 1913-23 s. 75; EMTA 1886 nr 133, 147, 148, 1895 nr 30; Ilustr. Prz. teatr. 1921 nr 23 (W. Prokesch; tu il.); Kur. warsz. 1924 nr 301; Scena pol. 1923 z. 7-12, 1924 z. 3 (A. Zelwerowicz); Afisze, IS PAN. Ikon.: K. Sichulski: Portret, olej - T. im. Słowackiego, Kraków ; S. Fabijański: Portret (tbl. Grupa artystów krakowskich), rys., 1893 - MTWarszawa; S. Janowski: S. jako Szwarcenkopf (Małka Szwarcenkopf), rys., 1897, repr. Życie 1897 nr 5; NN: Portret, rys., 1915 - MTWarszawa; K. Sichulski: Portret, karyk., rys., 1915, repr. Sztuki Piękne 1931 nr 3; L. Gottlieb: Portret, rys., ok. 1917, repr. - IS PAN; E. Głowacki: S. jako Szpakowski (Polityka), karyk., rys., 1919, repr. Tyg. ilustr. 1919 nr 42-44; Fot. pryw. i w rolach - Arch. m. Krakowa i woj. krak., Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MH Kraków, MTWarszawa. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
