Osoby

DOBRZAŃSKI Jerzy Antoni (7 sierpnia 1928 Warszawa – 10 listopada 1998 Warszawa),

dyrygent, kierownik muzyczny teatru.

Był synem Stanisława Dobrzańskiego, prawnika, i Marii Janiny z domu Zagórna-Marynowskiej; mężem najpierw scenografki Lidii Wopaleńskiej, właściwie Anny Wolman (ślub 19 marca 1949 w Warszawie; rozwód w 1960), potem Aleksandry z domu Graff (ślub 18 sierpnia 1961 w Warszawie). W 1934–39 mieszkał z rodzicami w Bydgoszczy, gdzie uczył się gry na fortepianie, a okres II wojny światowej i okupacji niemieckiej spędził w Warszawie kontynuując naukę muzyki. W 1942 wstąpił do harcerskich Szarych Szeregów i ze zgrupowaniem „Radosław” wziął udział w powstaniu warszawskim, a po jego upadku, zbiegł z niewoli i przedostał się do Krakowa.

W 1945–51 odbył studia w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (kompozycja u Artura Malawskiego). W 1945 był też słuchaczem Studia Teatralnego przy Starym Teatrze; dyrygował wystawionym na tej scenie w reżyserii Janusza Warneckiego Królem włóczęgów (premiera 20 czerwca 1946). W 1946–48 współpracował w Warszawie z Teatrem Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci Baj, gdzie do kilku przedstawień skomponował muzykę (np. Dwa Michały i świat cały, Grymasela). W 1948 został kierownikiem muzycznym Teatru Lalek Niebieskie Migdały, przeniesionego z Krakowa 1 lipca 1948 do Warszawy, a od 1951 działającego pod nazwą Teatru Lalka i na tym stanowisku pracował do 31 marca 1958. Pełnił też obowiązki dyrygenta (m.in. w lutym 1949 dyrygował Kopciuszkiem), ale przede wszystkim pisał muzykę do wszystkich premier tego teatru; z ważnych były to np.: Pani Twardowska (1949),  Bajka o rybaku i rybce (1950), Pan Drops i jego trupa (1950), Smok w Nieswarowie (1953), Wielki Iwan (1954), Krzesiwo (1955), Guignol w tarapatach (1956; Grand Prix dla spektaklu na Międzynarodowym Festiwalu Lalkowym w Bukareszcie 1958, dyplom w Paryżu podczas Sezonu Teatru Narodów 1960), Zaczarowany fortepian (1957).

W sezonach 1957/58 i 1958/59 był kierownikiem muzycznym Teatru Lalek Guliwer (współpracował z nim jako kompozytor już w 1953–54) i skomponował wtedy pierwszą operę lalkową dla dzieci Grymasela (premiera 7 marca 1959 na tej scenie). W sezonach 1959/60–1968/69 był ponownie kierownikiem muzycznym Teatru Lalka. Znowu tworzył tu ilustracje muzyczne do prawie wszystkich spektakli, w tym takich, jak: Tymoteusz Rymcimci (1960), Tygrys Pietrek (1962), Kolędnicy na ulicy, czyli Szkice do Szopki warszawskiej (1963), My i krasnoludki (1967), Pinokio (1968; także dyrygował zespołem muzycznym), O straszliwym smoku i dzielnym szewczyku... (1970). Nadal współpracował też z Teatrem Guliwer: Ula z Ib (1971), Przygody Koziołka Matołka (1976), Porwanie Baltazara Gąbki (1977), Cudowna lampa Aladyna i Pastorałka Leona Schillera (1978).

Przez wiele lat był bliskim współpracownikiem wybitnych artystów teatru lalek: Wandy Jaremy, Janiny Kilian-Stanisławskiej, Adama Kiliana i Jana Wilkowskiego, którzy realizowali swoje przedstawienia z jego muzyką na scenach całej Polski. Wyjątkowy, niepodzielny tandem artystyczny tworzył jako muzyk z Witkowskim (reżyserem) i Kilianem (scenografem) w Teatrze Lalka, gdzie dzięki ich harmonijnej współpracy powstały w latach 50. i 60. najwybitniejsze przedstawienia. Muzykę do przedstawień lalkowych pisał jeszcze w latach 80. i 90. (np. w Teatrze Guliwer: Z igły widły 1984, Koziołek Matołek 1987, Pastorałka Schillera 1995; w Teatrze Lalka: Szopka krakowska Estreicherów 1988, 1997). Sztuki z jego muzyką wystawiały wszystkie polskie teatry lalkowe. Współpracował też z Redakcją Programów Dziecięcych TVP, do widowisk telewizyjnych stworzył około 50. ilustracji muzycznych (m.in. do: O cudownym Narodzeniu Pańskim, Misterium Wielkanocnego i Godów weselnych Leona Schillera w reżyserii Jana Skotnickiego), pisał muzykę do filmów i słuchowisk Polskiego Radia. Jego utwory były wydawane i nagradzane. 

W latach 60. zaczął współpracować z Teatrem Narodowym i jego dyrektorem Kazimierzem Dejmkiem, nadając kształt muzyczny staropolskim przedstawieniom tej sceny; był nie tylko autorem muzyki lub opracowania muzycznego, ale także dyrygował orkiestrą np. w Tradycji dowcipem załatwionej (1964), Żywocie Josepha (1965), Nowym Don Kiszocie, czyli Stu szaleństwach (1966). Opracował ilustracje muzyczne do Kordiana (z Jackiem Sobieskim; 1965, 1967) i do Dziadów (1967), w których także dyrygował chórami. W jego instrumentacji wystawiono w 1964 w warszawskim Teatrze Powszechnym Pastorałkę Schillera (w reżyserii Wilkowskiego i scenografii Kiliana). Zinstrumentował też muzykę i dyrygował zespołem kameralnym w Kramie z piosenkami (Teatr Narodowy, 1968). Był autorem opracowania muzyki Karola Kurpińskiego, w cieszącym się wielkim powodzeniem operowym przedstawieniu Henryka VI na łowach (Teatr Wielki Łódź, 1972; Opera w Krakowie, 1972; Szczecin Teatr Muzyczny, 1979). Opracował muzycznie Uciechy staropolskie w reżyserii Dejmka w Teatrze Nowym w Łodzi (1980).

Od początku lat 60. do późnych lat 90. współpracował z teatrami w całej Polsce. W sezonach 1972/73 i 1973/74 sprawował muzyczne kierownictwo warszawskiej Operetki, a do 28 lutego 1976 był jej dyrygentem; przygotował muzycznie premiery: Życia paryskiego (1973) i Zamku na Czorsztynie (1974), a w 1977 w jego opracowaniu wystawiono tu Króla walca. Od 1961 współpracował też ze Sceną Kameralną Filharmonii Narodowej (następnie Warszawską Operą Kameralną), a od 15 listopada 1971 był jej dyrygentem, a także konsultantem programowym (do 1998) i współtworzył jej styl wykonawczy. Opracował, bądź współuczestniczył w opracowaniach, 18. premierowych przedstawień, złożonych z utworów polskich i włoskich, w tym takich, jak: Amfitryjon Polski, czyli Odprawa Bogów Greckich (1963, 1974), Parnassus Reformowany, czyli Apollo Prawodawca (1969, 1972), Karmaniola (1972, 1990), Zwierciadło i Tradycja dowcipem załatwiona (1975), Wybór kapelmistrza Josepha Haydna (1977), Pigmalion Giovanniego Baptisty Cimadora, Il barbiere di Sivigila Giovanniego Paisiella i Il geloso schernito Giovanniego Baptisty Pergolesiego (1978), Don Tabarano e Scintilla Johanna Adolfa Hassego (1980), Le due contesse Paisiella (1982), O zorzo zawdy jasna (pastorałka staropolska, 1983), Kantata Macieja Kamieńskiego (1983), Halka (wersja wileńska, 1984), Euridice Jacopo Periego (1989), L'oca del Cairo Mozarta (rekonstrukcja, 1990). Był tu także kierownikiem muzycznym i dyrygentem premier takich, jak: Szarlatan (1964, 1972, 1996), La serva padrona Paisiella (1971), Wesele Amora i Psyche (1971, 1972), Il maestro di musica Pergolesiego (1975), Kalmora (1976), Scene buffe Alessandra Scarlattiego (1981), Il Sant’Alessio (1985). 

Ostatnie prace Dobrzańskiego, to opracowania muzyczne Pantalone e Colombina Mozarta w Warszawskiej Operze Kameralnej (premiera 15 czerwca 1997) i Historyi o Chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim w Teatrze Polskim w Bydgoszczy (premiera 28 marca 1998) oraz muzyka (z Tadeuszem Kocybą) do spektaklu O makowej wojnie, wilku i... w Teatrze Lalki i Aktora Ateneum w Katowicach (premiera 23 maja 1998). 

Był człowiekiem i muzykiem skromnym, o dużej wiedzy, kulturze muzycznej, wrażliwości na styl i epokę, a także dobrym warsztacie kompozytorskim. Jego intensywna i wielostronna działalność w 1948–90, miała wpływ nie tylko na specyficznie kameralny styl Warszawskiej Opery Kameralnej, lecz również na styl teatru lalkowego, radiowego, telewizyjnego i dramatycznego, które były tak silnie w tamtym okresie nasycone muzyką. 

Bibliografia

Adam Kilian – dokumentacja działalności. Oprac. J. Rogacka, Lalkarze...t. 6, Łódź 1995; Komorowska: Kronika t. muz. 1944–89; Teatr Dejmka; Warsz. Opera Kameralna 1961–96; Warsz. Opera Kameralna 1996–2001; Waszkiel: Dzieje 1944–2000; Jan Wilkowski – dokumentacja działalności. Oprac. M. Waszkiel, Lalkarze... t 7, Łódź 1995; Gaz. Wyb. (Stołeczna) 1998 nr 270, 271; Teatr 1999 nr 6 (A. Żarnecki; il.); Akt ślubu nr II/153/1949, Arch. USC Warszawa; Akta, Warsz. Opera Kameralna, ZASP (fot.); Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; Inf. rodziny. 

Ikonografia

Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., tusz, repr. Polskie Radio. Album karykatur Jotesa, Warszawa 1937. 

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.