Osoby

DESKUR Maria, zamężna Moskalewicz (11 lipca 1920 Warszawa – 26 marca 1994 Poznań),

aktorka.

Była córką Jana Deskura i Zofii z Dobieckich; żoną aktora Stanisława Moskalewicza (zob. t. 2; ślub w sierpniu 1953). Wychowywała się i kształciła w Poznaniu. Ukończyła ośmioklasowe gimnazjum humanistyczne, a maturę zdała w 1938. W roku akademickim 1938/39 rozpoczęła, przerwane wybuchem II wojny światowej, studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. Podczas wojny wysiedlona z rodziną najpierw na Lubelszczyznę, potem w okolice Warszawy, cały czas utrzymywała się z udzielania prywatnych lekcji z zakresu szkoły średniej. W 1945 wróciła do Poznania i prowadziła wykłady na kursach pod nazwą Oświata dla Dorosłych, a od grudnia 1945 do stycznia 1948 była urzędniczką w Zjednoczonym Przemyśle Cukrowniczym. 

Została słuchaczką Studia Dramatycznego przy Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie uczyła się pod kierunkiem Nuny Młodziejowskiej i Emila Chaberskiego. W lipcu 1949 zdała w Poznaniu aktorski egzamin eksternistyczny i uzyskała uprawnienia aktorki dramatu. Od września 1949 do czerwca 1951 grała w Teatrze im. Żeromskiego w Kielcach i Radomiu, od lipca 1951 do końca sezonu 1952/53 w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej w Rzeszowie, a w sezonie 1953/54 w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze. Najdłużej występowała w Teatrze im. Fredry w Gnieźnie: w sezonach 1954/55–1959/60 oraz 1966/67–1989/90. Jedynie w sezonach 1960/61–1965/66 grała w Teatrze Popularnym (od 1962 Teatr Ziemi Pomorskiej) w Grudziądzu. W Gnieźnie 22 lutego 1985 obchodziła jubileusz 35-lecia pracy artystycznej w roli Bernardy w Domu Bernardy Alby, a od 1 lipca 1990 przeszła na emeryturę. 

Debiutowała 24 września 1949 w Kielcach rolą Beliny w Chorym z urojenia, a wkrótce zaczęła otrzymywać poważne zadania aktorskie i zagrała np. w 1951 Annę Kovacs w Sprawie Pawła Eszteraga czy Ruth w Niemcach. W Rzeszowie wystąpiła m.in. jako Berta (Świerszcz za kominem, 1951), Hanka i Lokatorka (Moralność pani Dulskiej, 1953), a w Jeleniej Górze jako Amelia (Mazepa, 1953) i Hrabina (Wesele Figara, 1954). Od początku grała też jednak epizody i role w komediach czy wodewilach, a także w przedstawieniach bajek dla dzieci i we wszystkim, co przynosił repertuar jedynych teatrów w niewielkich miastach, z niedużymi zespołami. 

Urodziwa, o bardzo dobrych warunkach zewnętrznych, doskonale wyglądała i czuła się w kostiumie, ale grywała również w sztukach współczesnych, a także w muzycznych (Król włóczęgów, Zielony Gil, Romans z wodewilu). Z okazji jubileuszu wspominała, że najchętniej grała w tragediach, w repertuarze klasycznym, że interesowały ją i lubiła grać role kobiet władczych, wyniosłych i ambitnych. Potrafiła jednak również, jak zauważano w recenzjach, tworzyć wiarygodne postaci liryczne, pełne wewnętrznego ciepła, a w innych prezentować subtelne wyczucie komediowe, lub też, np. jako Dulska, być

śmieszna, płaska i gderliwa, a równocześnie okrutna, groźna

i demoniczna 

(J. Truszczyński).

Tak różnorodnych ról miała na scenie dużo i z większości wywiązywała się z powodzeniem. Wśród bardzo wielu postaci zagranych przez nią na scenach Gniezna i Grudziądza znalazły się takie, jak tytułowa w Marii Stuart Słowackiego (1955) i w Balladynie (1956), a także: Helena (Most, 1955), Juliasiewiczowa (Moralność pani Dulskiej, 1956). Kruczynina (Grzesznicy bez winy, 1957 i 1961), Nora (Dom lalki, 1957); Szimena (Cyd) i ponownie Hrabina (Wesele Figara) – 1958; Wróżka (Królowa śniegu, 1959); Ochotnicka (Klub kawalerów) i Dyndalska (Damy i huzary) – 1962; Liza (Żywy trup, 1965), Ślimakowa (Placówka, 1965 i 1972); chwalona Hrabina Respektowa (Fantazy) i Pani Warren (Profesja pani Warren) – 1966; Kwasznia (Na dnie, 1967), Lulu (Skiz, 1968), Dulska (Moralność pani Dulskiej, 1969), Matka (Dwa teatry, 1970), Maria Lwowna (Niespokojna starość, 1970), Raisa Gurmyska (Las, 1972), Eugenia (Tango, 1974 i 1980), Orgonowa (Damy i huzary, 1975 i 1984), Pani Dobrójska (Śluby panieńskie, 1975 i 1983), Balbina (Romans z wodewilu, 1977), Matka (Balladyna, 1978). Ostatnią jej rolą była Matka w Przedwiośniu (premiera 18 listopada 1988). 

Interesowała ją reżyseria i wielokrotnie, niemal przez całą karierę, pełniła funkcję asystentki reżysera, najczęściej w przedstawieniach, w których sama grała; podjęła zadanie współpracy reżyserskiej w Grudziądzu przy Tristanie i Izoldzie (1963), a samodzielnie reżyserowała Damy i huzary (1959) w Gnieźnie oraz Kataki, czyli Wróg (1964) w Grudziądzu. Udzielała się w teatrze jako nauczycielka zawodu, społecznie przygotowując adeptów do egzaminów eksternistycznych. Poza teatrem przez długie lata konsultowała pracę amatorskich zespołów teatralnych, była też jurorką konkursów recytatorskich. W 1989 otrzymała nagrodę publiczności „Biały Bez”. 

Bibliografia

Almanach 1993/94; XX lat sceny gnieźnieńskiej (il.); XXV lat T. im. Fredry w Gnieźnie (il.); T. im. Siemaszkowej 1944–94; Teatr w Gnieźnie. 50 lat (il.); T. w Jeleniej Górze; 30 lat T. w Grudziądzu; Z dziejów teatru w Grudziądzu s. 105, 120; Gaz. Pozn. 1985 nr 39 (il.), 1969 nr 220 (J. Truszczyński); Gaz. Zielon. 1955 nr 120; Głos Wielk. 1994 nr 75; Ilustr. Kur. Teatr. z dnia 24 V 1986, jednodniówka z okazji 40-lecia T. im. Fredry w Gnieźnie (il.); Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Klubu kawalerów” Grudziądz, 1962 oraz „Domu Bernardy Alby”, Gniezno, 1985; w obu sylwetki D. oraz il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; Inf. rodziny.

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.