Osoby

Malarz, twórca eksperymentalnego teatru Cricot, dramatopisarz.

Teatr jest tam, gdzie tworzy się sztukę teatralną.Kilka wartościowych artystycznie przedstawień jest wystarczającą legitymacją teatralnego istnienia. Księdzem dobrym nie zostaje się dla pensji i perspektywy probostwa, artystą teatralnym nie zostaje się dla uzyskania członkostwa ZASP-u i gaży.
Jak na razie dzieje się najczęściej przeciwnie.
Józef Jarema „Przed nowym sezonem Cricot” 

Biogram w Słowniku biograficznym teatru polskiego

JAREMA Józef (4 października 1900 Sambor – 22 lipca 1974 Monachium), kierownik artystyczny teatru, scenograf, reżyser, aktor. Był synem Józefa Jaremy, adwokata, i Stefanii z Śmigielskich, bratem Marii Jaremy i Władysława Jaremy. Ukończył gimnazjum w Jaśle. W 1920 uczestniczył jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1919–24 studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, potem w Paryżu. Odbywał liczne podróże do Włoch, Holandii, Belgii, Austrii.

Był jednym z inicjatorów i przywódców grupy artystycznej pn. Komitet Paryski (Kapiści).

Jako scenograf debiutował w 1921 projektując dekoracje do wystawionej na scenie krakowskiego Teatru Bagatela sztuki Osioł i słońce w metamorfozie. Dwie premiery jego sztuk: Napoleon w elektrowni i Serce panny Agnieszki odbyły się 14 czerwca 1924 w Teatrze im. Słowackiego. W czasie pobytu w Paryżu organizował sporadyczne amatorskie przedstawienia teatralne. Po powrocie do kraju, w 1933 odbyła się w Teatrze im. Słowackiego kolejna premiera jego sztuki – Święty Mikołaj na 66 piętrze.

W 1933–38 był kierownikiem artystycznym awangardowego teatru malarzy i literatów Cricot w Krakowie; w sez. 1938/39 teatr występował w Warszawie. „Imprezy miały niepowtarzalną atmosferę beztroskiej niemal towarzyskiej zabawy, czemu sprzyjała nie tylko zasada improwizacji, ale i świadome przełamywanie bariery między sceną a widownią” (Stanisław Marczak-Oborski), zaś „prymitywizm środków technicznych wynagradzały efektowne fragmenty dekoracji i kostiumów” (Zygmunt Leśnodorski).

Jarema reżyserował w tym teatrze, opracowywał scenografie a także występował jako aktor i autor niektórych widowisk, jak np. Drzewo świadomości, Zielone lata, Element żeński, Lajkonik, korporant i „Hamlet”. Reżyserował: Mistrza Pathelin, Historię o żołnierzu (z Władysławem Woźnikiem), Wyzwolenie.

Wpływy spektakli Cricotu, choć nie zawsze bezpośrednio, odzywały się wyraźnie w okresie powojennym nie tylko w licznych realizacjach Wyzwolenia i sztuk Witkacego, ale także w teatrach tak różnych twórców, jak Kantor czy Szajna, Dejmek lub Hanuszkiewicz i wielu innych, poza tym w piwnicy Skrzyneckiego oraz w falandze rozmaitych kabaretów. Stanisław Marczak-Oborski

Jarema był także członkiem komitetu redakcyjnego założonej w 1934 w Krakowie „Gazety Artystów”, współorganizatorem Wolnej Szkoły Malarskiej w Katowicach.

Od 1939 przebywał za granicą. Przez Rumunię przedostał się do Egiptu i na Bliski Wschód. W 1940 współpracował z teatrem wojskowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Walczył w oddziałach polskich we Włoszech.

W 1951 ożenił się z Marią Sperling i osiedlił na stałe we Francji (Nicea). W ostatnich latach życia zajmował się wyłącznie malarstwem.

Bibliografia

Almanach 1973/74; Bibliografia dramatu; Cyganeria i polityka; J. Lau: Teatr artystów Cricot, Kraków 1967; Z. Leśnodorski: Wśród ludzi mojego miasta, Kraków 1968; Łoza: Czy wiesz; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918–39 (stąd cyt.); Myśl teatralna polskiej awangardy. Warszawa 1973 (tu artykuły J. – Cricot. O teatrze plastycznym i Przed nowym sezonem Cricot); SAP; WEP.

Ikonografia

NN: Portret Jarema ide..., karyk. rys. repr. Gazeta Artystów 1934 nr 2 (za S. Marczak-Oborski: Teatr w Polsce 1918–1939, Warszawa 1984); Fot. – Arch. Dok. Mech.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980 t.II, PWN Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Józef Jarema: Listy do Marii Sperling 1950–1974, red.: Wiesław Banach, Ewa Kasprzak, Christian Leprette, Sanok 2000.
• Jolanta Mazur-Fedak: Józef Jarema w międzywojennym teatrze awangardowym Cricot (1), Kraków 2008.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego