Helena Bełkowska
BEŁKOWSKA Halina, także Helena, z Friedbergów (17 kwietnia 1908 Wieliczka – 9 sierpnia 1994 Kraków),
aktorka.
Była córką Henryka Friedberga, inżyniera górnictwa, i Zofii z Sarneckich, nauczycielki; żoną inżyniera Czesława Bełkowskiego (ślub w 1933, po roku rozwód).
Początki jej działalności związane są z Warszawą. Po ukończeniu w 1928 Gimnazjum Humanistycznego im. Słowackiego przez dwa lata studiowała filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1930–33 na Wydziale Sztuki Aktorskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Na egzaminie publicznym Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej wystąpiła we fragmentach sztuk, w roli Jadwigi (Mąż i konkurent) i Rachel (Wesele). W sezonie 1934/35 należała do zespołu Teatru Comedia, zagrała Księżniczkę (Uciekła mi przepióreczka), i Rozę Wenedę (Lilla Weneda), Ciocię Teklusię (Kordian i cham); w sezonie 1935/36 występowała w warszawskiej siedzibie Instytutu Reduty w tzw. stołecznym pokazie, w roli Magdaleny Tomir (Pierścień wielkiej damy). W sezonach 1936/37 i 1937/38 grała w Stołecznym Teatrze Powszechnym, m.in.: Hankę (Moralność pani Dulskiej), Pulcherię (Dom otwarty), Panią Dobrąjską (Śluby panieńskie), Podstolinę (Zemsta), Annę (Sprawa Moniki). Na sezon 1938/39 zaangażowała się do Teatru Polskiego w Katowicach, gdzie wystąpiła w rolach: Marii (Żabusia), Matki (Głębia na zimnej), Eufemii (Teść).
W latach II wojny światowej i okupacji niemieckiej mieszkała początkowo w Warszawie, była robotnicą w fabryce spożywczej, a od jesieni 1941 przebywała w Krakowie i pracowała w fabryce Sucharda. W czerwcu 1945 z Warszawskim Teatrem Objazdowym prowadzonym przez H. Starską występowała w Warszawie, w sierpniu tego roku w Radomiu; m.in. jako Anna (Sprawa Moniki). W 1946–47 grała w warszawskim Teatrze Objazdowym „Problemy” pod kierownictwem Marii Morozowicz-Szczepkowskiej, np. Ewa (Powroty). Później występowała w Krakowie. Od marca 1948 do sierpnia 1959 w Teatrze Młodego Widza (od 1 stycznia 1958 Teatr Rozmaitości), gdzie zagrała m.in.: Królową Bonę (Farfurka królowej Bony), Lekarkę (Syn pułku) – 1948; Kurnikową (Przyjaciele, 1949); Helę (Nasze dziewczęta). Nawojkę – 1951; Elmirę (Świętoszek, 1952); Anielę (Dwie blizny), Barbarę (W Stwoszowym domu) – 1953; Emilię (Komedia omyłek), Panią Frank (Pamiętnik Anny Frank) – 1957. Według zachowanej opinii komisji Związku Artystów Scen Polskich, była utalentowaną aktorką, świadomą swoich środków artystycznych.
Od 1 października 1959 do przejścia na emeryturę w dniu 31 sierpnia 1972 grała w Teatrze im. Słowackiego, najczęściej role drugoplanowe, ale według recenzentów (np. Krystyny Zbijewskiej, Karoliny Beylin, J. Bobera) zasługujące na uznanie. Wystąpiła m.in. jako: Paulina Andrejewna (Czajka, 1960), Hrabina (Mądremu biada, 1961), Enona (Fedra Racine’a, 1963), Matka (Przychodzę opowiedzieć, 1964), Hekate (Noc listopadowa, 1965), Generałowa (Jego ekscelencja błazen, 1966), Balladyna (Kosmogonia, 1967), Siostra przełożona (Chłopcy, 1970), Celina Bełska (Dom kobiet, 1972).
W filmie Sól ziemi czarnej (1969) zagrała Basistową, matkę głównych bohaterów.
Bibliografia
Almanach 1993/94; Boy: Pisma t. 26, 28, 29; 10-lecie T. Młodego Widza w Krakowie (il.); Fredro na scenie (il.); Krasiński: Warsz. sceny; Marczak-Oborski: T. w Polsce 1918–39; Mościcki: Teatry 1944–45; Nawrat: Repertuar; Nawrat: T. Polski w Katowicach (il.); Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; O zespole Reduty; Osiński: Pamięć Reduty; Wilski; Szkolnictwo; Dz. Pol. 1970 nr 155 (K. Zbijewska), 1994 nr 187; Express Wiecz. 1966 nr 255 (K. Beylin); Gaz. Krak. 1972 nr 131 (J. Bober); Pam. Teatr. 1960 z 2 s. 289, 1995 z. 1–2 s. 62; Akta, T. im. Słowackiego Kraków, ZASP (fot.); Programy, IS PAN, MTWarsasawa; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl
Ikonografia
I. Wicińska-Delekta: B. jako Barbara (W Stwoszowym domu), rys., tusz, 1953 – MHKraków i B. jako Dziwa (Stara baśń), rys., tusz – własność autorki; Fot. – IS PAN, ITWarszawa, NAC, T. im. Słowackiego Kraków.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. 1, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
