Osoby

CYBULSKI Andrzej (19 VIII 1926 Kraków - 15 V 1971 Warszawa), scenograf. Był synem artysty malarza i współtwórcy t. Cricot, Tadeusza C. i Róży. W 1939 rozpoczął naukę w Szkole Przemysłu Artyst., przerwaną wkrótce z powodu jej zamknięcia po wybuchu wojny. W 1942-44 należał do zespołu konspiracyjnego krak. T. Niezależnego pod kier. T. Kantora; grał tu m.in. Pastucha I ("Powrót Odysa", 1944). Od marca 1945 był słuchaczem działu pla­styki Studia przy krak. Starym T.; projektował dek. i kostiumy do przygotowywanych przez Studio spe­ktakli; wraz z A. Bunschem opracował wówczas scenografię do "Beksy" (13 IV 1945) i "Niespodzianki". Już debiut zwrócił nań uwagę krytyki: "Bujna po­mysłowość przy nowoczesności środków wyrazu, inteligentne podejście do tematu" - pisał o sce­nografii "Beksy" T. Kudliński. W sez. 1945/46, nadal z A. Bunschem, współpracował w Krakowie: z T. Lalki i Aktora Groteska ("Kolorowe piosenki", "La serva padrona" - 1945), zespołem M. Biliżanki, który przekształcił się w T. dla Dzieci Wesoła Gromadka (ponownie "Beksa" oraz "Z biegiem Wisły"), a także Starym T. ("Król włóczęgów", 1946). Nastę­pnie studiował pod kier. K. Frycza na Wydz. Sce­nografii krak. ASP. W sez. 1948/49, wraz z A. Bun­schem, znowu opracował scenografię "Kolorowych piosenek", tym razem dla T. Lalek Arlekin w Łodzi. W sez. 1949/50 i 1950/51 był scenografem T. Dra­matycznych w Poznaniu (m.in. "Pieczary Salamanki", "Faryzeusze i grzesznik" w T. Polskim, "Zielony Gil", "Mirandolina" w T. Komedii Muzycznej); współpra­cował w tym czasie z pozn. T. Objazdowym i Operą (kostiumy do "Halki" w reż. L. Schillera, 1950 i do "Don Pasquale", 1951) a także z T. im. Wy­spiańskiego w Katowicach ("Romans z wodewilu", 1950). W sez. 1951/52 współpracował znowu z łódz. T. Lalek Arlekin ("Dzielny gród", 1952); w 1954 z T. Poezji w Krakowie ("Sen nocy letniej"). W 1955-57 był scenografem T. im. Wyspiańskiego w Katowicach (m.in. "Doktor lubelski" - 1955, z W. Langem "Śmierć Dantona" - 1957). Od sez. 1957/58 do 1 VI 1964 był scenografem T. im. Słowackiego w Krakowie. W 1958 projektował tu swoją pierwszą scenografię o ogólnopolskim rezo­nansie - do "Wizyty starszej pani" w reżyserii L. Zam­kow, gdzie przy pomocy autentycznych rekwizytów (drabina, dorożka, wrota stodoły), zwisających z góry sceny powłóczystych tkanin, kostiumów i oświetlenia stworzył nastrój surrealistycznego kosz­maru. W tym czasie zdobył sławę jednego z naj­ciekawszych artystów młodszego pokolenia, co po­twierdzały takie realizacje na scenie T. im. Sło­wackiego, jak: "Zbrodnia i kara" (1958), "Widok z mostu" (1959), "Żałoba przystoi Elektrze" (1962), "Oce­an" (1962), "Przygoda z Vaterlandem" i "Improwizacja paryska" (1963), a także w Starym T., z którym współpracował w sez. 1959/60-1962/63; "Medea" Eu­rypidesa i "Na dnie" (1960), "Fizycy" (1963), oraz późniejsze: "Sceneria zimowa" (1967), "Anabaptyści" (1968), "Zegary" (1970). Opracowywał także sceno­grafie dla innych scen; w Warszawie projektował dla T. Narodowego ("Ryszard II" - 1964, "Kleopatra" C. K. Norwida - 1967, gdzie kostiumy nawiązy­wały b. wiernie do egipskich rzeźb), T. Powszech­nego ("Koriolan", 1966) i T. Dramatycznego ("Zemsta", 1970); w Katowicach dla T. im. Wyspiańskiego (1960, 1965, a także: "Horsztyński" - 1967, "Kariera Artura Ui" - 1968); w Poznaniu dla T. Polskiego ("Wkrótce nadejdą bracia" - 1967). Współpracował też z T. Ziemi Opolskiej ("Romeo i Julia" z W. Lan­gem, 1956), T. Nowym w Zabrzu ("Maria Stuart" J. Słowackiego na inaug. sceny - 16 I 1960), T. Polskim w Bielsku-Białej ("Zbójcy" - 1965, "Kupiec wenecki" - 1970), T. Dolnośląskim w Jeleniej Gó­rze ("Sługa dwóch panów", 1970), T. Ziemi Krako­wskiej w Tarnowie (1962-69; m.in. "Pani Bovary" - 1966, "Ojciec Goriot" - 1969). Był autorem scenografii dla teatrów muz., m.in. dla Operetki Śląskiej w Gliwicach ("Dyrektor teatru", 1956), T. Muzycznego w Gdyni ("Domek trzech dziewcząt", 1959), T. Muzycznego w Krakowie ("Gianni Schic­chi" - 1963, "Dama pikowa" - 1966), T. Wielkiego w Warszawie ("Jolanta" 1955, "Tosca" 1969). Wielo­krotnie projektował kostiumy do "Halki" (1950, 1958 i 1965 Poznań; 1953 Warszawa; 1953, 1956 i 1961 Gdańsk). W marcu i kwietniu 1972 odbyła się w Galerii Teatralnej w Krakowie wystawa poświęcona scenografii A. Cybulskiego. Zaliczany był do grupy scenografów tzw. szkoły krakowskiej, uznanych, jak pisała M. Fik, "za naj­bardziej radykalny nurt w młodej polskiej sceno­grafii". Łączyła C. z nimi sympatia do surrealizmu, w przeciwieństwie jednak do większości swych ko­legów, nie traktował utworu lit. jedynie jako pre­tekstu dla własnych scenograficznych impresji. Pro­jektował swe scenografie "na planie tekstu" i w zgodzie z intencją reżyserską. Prawie wszystkie jego scenografie, szczególnie powstałe po 1958, miały charakter interpretacyjny, były oszczędne i metafo­ryczne, jak np. długi stół powstały z połączenia pryczy w "Na dnie", przywodzący na myśl stół z "Ostatniej Wieczerzy", drzwi i schody zawieszone w pustce w "Zbrodni i karze", kraty przypominające więzienie w "Ryszardzie II". Był bliższy raczej nur­towi scenografii architektonicznej, niż malarskiej, co również odróżniało go od "szkoły krakowskiej". Bibl.: Dąbrowski: Na deskach t. 3; Fik: 35 sezonów; Ka­czyński: Dzieje "Halki"; Marczak-Oborski: Teatr czasu woj­ny (il.); Marczak-Oborski: Życie teatr. 1944-64; Orzecho­wski: Stary Teatr; J. Ronard Bujański: Starego Teatru druga młodość, Kraków 1985; Sto lat Starego Teatru; Strzelecki: Kierunki scenografii; Strzelecki: Plastyka teatr.; Strzelecki: Współczesna scenografia; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 149, 165, 167 (il.); Tyg. Powsz. 1945 nr 9 (T. Kudliński); Akta, ZASP. Ikon.: A. Stopka: Portret pt. "Scenograf płetwonurek", ka-ryk., rys., tusz, 1960, repr. H. Vogler: Komedia ludzka Andrzeja Stopki, Kraków 1985; A. Stopka: Portret, karyk., rys., tusz - MTWarszawa. Film.: Fragm. kronik film. z 1965-71, Arch. WFD; Mate­riały - Archiwum TV Warszawa. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994