Hasła

1. Przedsiębiorstwo teatralne – pojęcie ogólne odnoszone do instytucji teatralnej, używane głównie w XVIII i XIX w. Antrepryza może oznaczać przedsiębiorstwo teatralne rozumiane jako całość, obejmująca również osiągnięcia artystyczne, zespół wykonawców i zespół techniczny. Takie znaczenie tego terminu pojawiło się chronologicznie najwcześniej, kiedy osoba kierująca zespołem odpowiedzialna była za wszystkie aspekty przedsięwzięcia, a więc w początkach istnienia teatrów publicznych. Antrepryza może oznaczać także dyrekcję czy kierownictwo administracyjne i prawno-finansowe.

Antrepryzę prowadził antreprener (fr. entrepreneur) – przedsiębiorca teatralny, dzierżawca, rzadziej właściciel teatru. W teatrze przełomu XVIII i XIX w. nazywano tak dyrektora artystycznego, będącego przy tym często aktorem (wł. capocomico, niem. Schauspieler-Direktor), autorem dramatycznym i tłumaczem, zajmującego się jednocześnie sprawami organizacyjnymi prowadzonego przez siebie zespołu (takim właśnie antreprenerem był np. Wojciech Bogusławski).

2. W rozumieniu potocznym antrepryza to kadencja dyrektora, dzierżawcy, okres prowadzenia przedsiębiorstwa lub dyrekcji artystycznej przez określoną osobę (osoby) – termin używany od połowy XVIII do końca XIX w. w odniesieniu do dyrekcji teatrów stacjonarnych i wędrownych.

Termin dziś archaiczny, wyszedł z użycia z początkiem XX w. pod wpływem zmian w strukturach instytucji teatralnych. 

Bibliografia

• Cegieła, Anna: Polski słownik terminologii i gwary teatralnej, Wrocław 1992;
• [Dmuszewski, Ludwik Adam i Żółkowski, Alojzy Fortunat]: Dykcjonarzyk teatralny. Z dodatkiem pieśni z najnowszych oper dawanych na Teatrze Narodowym warszawskim, Poznań 1808;
• Glossary of the Theatre in English, French, Italian and German, compiled and arranged by Karin R. M. Band-Kuzmany, Amsterdam – London – New York 1969.