Hasła

Krótka opowieść odwołująca się do autentycznych zdarzeń i osób z kręgu teatru, pierwotnie ustna. Barwne przedstawienie epizodu z czyjegoś życia łączy anegdotę teatralną z plotką, natomiast zwięzłość i błyskotliwa pointa zbliżają ją do żartu, facecji.

Anegdota teatralna stanowiła nieodłączny element życia teatru i pisania o nim. Była bezpośrednim efektem oddziaływania niezwykłych osobowości na scenie i za kulisami, pierwszą, aforystyczną próbą zrozumienia fenomenu sztuki aktorskiej. Dowodem tego jest obecność anegdoty teatralnej w biografistyce i memuarystyce, np. we wspomnieniach o rodzinie Żółkowskich. Przypadek Alojzego Żółkowskiego (ojca), redaktora humorystycznego „Momusa” (1820-1821), dowodzi, że aktorzy byli nie tylko bohaterami, lecz także autorami i wykonawcami dykteryjek. Bawienie siebie i innych stanowiło tradycję środowiskową ludzi sceny, a także formę autokreacji w towarzystwie (stąd popularność kawalarzy: Adolfa Ostrowskiego w Warszawie, Bolesława Puchalskiego, „facecjonisty-narratora” w Krakowie).

Anegdoty teatralne dzielą się tematycznie ze względu na to, czy odnoszą się do życia zawodowego czy prywatnego; do wybitnych lub na wpół anonimowych pracowników sceny, osób historycznych lub współczesnych. Istotne jest, że opowieści te żyją cyklicznym życiem, łączone z kolejnymi bohaterami.

Uznawane za produkt rozrywki i konfabulacji, anegdoty teatralne budzą obecnie zainteresowanie badaczy. Historiografia czerpie z nich korzyść zarówno tam, gdzie stanowią jedyny, na wpół mityczny ślad osoby (anegdoty o Williamie Shakespearze), jak i w wypadkach, gdy traktuje się je jako obraz doświadczeń scenicznych. Aktorskie dowcipy o poprzednikach i kolegach wzmacniają poczucie identyfikacji zawodowej, zbiorowej tożsamości ludzi sceny, wreszcie utrwalają pamięć teatru w sprawach często hermetycznych i ulotnych.

Bibliografia

• Axer, Erwin: Sprawy teatralne, Warszawa 1966;
• Bratton, Jaqueline S.: New Readings in Theatre History, Cambridge 2003;
• Chomiński, Michał: Notaty do historii teatru w XIX wieku, Muzeum Teatralne w Warszawie, sygn. D 642 III;
• Dąbrowski, Stanisław, Górski, Ryszard (red.): Wspomnienia aktorów (1800-1925), Warszawa 1963;
• Elabon: Anegdoty kulisowe i zakulisowe, Warszawa 1902, z.1-4;
• Hay, Peter: Theatrical Anecdotes, Oxford 1987;
• Krogulski, Władysław: Gwiazdy, Warszawa 1918;
• Maciejewski, Janusz (red.): Żywioł słowa. Literatura i jej formy mówione, Warszawa 2007;
• Rapacki, Wincenty (syn): Anegdoty teatralne, Warszawa 1930;
• Trzynadlowski, Jan: Małe formy literackie, Wrocław 1977.