Hasła

Termin Tadeusza Kantora oznaczający w odniesieniu do teatru połączenie obiektu i aktora. Bio-obiekt to przedmiot artystyczny (l’objet d’art) ponad granicami dziedzin sztuki – plastyki i teatru. Jest elementem akcji scenicznej, sytuuje się na przecięciu sztuki przedmiotu oraz elementu plastycznego, będącego częścią spektaklu, przynależy do obiektów scenicznych. Akcentuje materialność przedmiotu artystycznego, pozostaje też w relacji do aktora, będąc według Kantora „anatomicznym przedłużeniem” żywego aktora. Do najsłynniejszych bio-obiektów Kantora należą postaci z Nadobniś i koczkodanów z 1973 (człowiek z kółkami przy butach, z deską w plecach) i Szewców z 1972 (człowiek z krzesłem jako elementem kostiumu), a przede wszystkim postaci z przedstawień zaliczanych do cyklu Teatr Śmierci (Kobieta za oknem, Kobieta z mechaniczną kołyską). Formą bio-obiektu w teatrze Kantora są także ambalaże – opakowane postaci ludzkie (Nigdy tu już nie powrócę, Dziś są moje urodziny, Maszyna miłości i śmierci).

Bio-obiekt jest charakterystycznym elementem teatru narracji plastycznej. Nie używając tego terminu, podobnie jak Kantor traktował postaci Józef Szajna (Replika, Ślady). Bio-obiekt wpisuje się też w nurt teatru postdramatycznego, jest bowiem znaczącym elementem przedstawienia, oddziałującym nie tylko swoją estetyką, lecz autotelicznie eksponującym swoją strukturę. Koncepcja bio-obiektu stanowi kontynuację nowoczesnej estetyki teatralnej, w której elementem konstrukcji przedstawienia jest plastyczno-przestrzenna forma, a aktor jest traktowany podobnie jak ona. Inspiracje do takiego myślenia o aktorze znaleźć można w pismach i praktyce scenicznej m.in. Adolphe’a Appii, Wsiewołoda Meyerholda, Oskara Schlemmera.

Bio-obiekt związany jest także z nowoczesną plastyką, m.in. (uprawianym przez Kantora) happeningiem oraz body-art.

Bibliografia

• Kantor, Tadeusz: Obiekty / Przedmioty. Zbiory Cricoteki, red. Ewa Ryżewska, Kraków 2007
• Kantor, Tadeusz: Pisma, t. I-III, oprac. Krzysztof Pleśniarowicz, Kraków 2004-2005;
• Kantor, Tadeusz: Wielopole, Wielopole, Kraków 1984;
• Pawłowski, Tadeusz: Happening, Warszawa 1988;
• Porębski, Marian: Tadeusz Kantor. Świadectwa. Rozmowy. Komentarze, Warszawa 1997;
• Schlemmer, Oskar: Eksperymentalna scena Bauhausu, przeł. Małgorzata Leyko, Gdańsk 2010;
• Skiba-Lickel, Aldona: Aktor według Kantora, Wrocław 1995;
• W cieniu krzesła. Malarstwo i sztuka przedmiotu Tadeusza Kantora, red. Tomasz Gryglewicz, Kraków 1997.