Hasła

Doroczne obrzędy komemoratywne, obchodzone w różnych porach roku na pograniczu białorusko-polsko-litewskim, o charakterze prototeatru: obchody zaduszne (pominki), świętowane poprzez ofiarowanie zmarłym obrzędowej uczty, złożonej z potraw i libacji, także poprzez rozpalenie dla nich ognisk dla ogrzania się (grumadki) czy przygotowanie kąpieli i rozwieszenie ręczników, pierwotnie połączone z rytualnymi seansami spirytystycznymi – wywołaniem duchów, nawiązaniem z nimi dialogu i odesłaniem ich z powrotem w zaświaty.

Dawniej częścią świąt – albo ich dopełnieniem – były upojne tańce. Obrzędom dziadów, które odprawia się na cmentarzu lub przy grobach rozrzuconych po polach i lasach (mohiłki) albo w wiejskiej chacie, niegdyś przewodził guślarz, ‘zamawiający, recytujący zaklęcia magiczne’.

Dziady – świętowane przez prawosławnych i unitów – są śladem obrzędów przedchrześcijańskich, charakterystycznych dla religii Słowian.

Jest kwestią sporną, czy prototypem dla obrzędu wykreowanego w dramacie Adama Mickiewicza Dziady (odprawianego około chrześcijańskiego Dnia Zadusznego) były Dzmitrauskija Dziady, świętowane w sobotę przed 8 listopada, czy Wiesnawaja Radaunica, obchodzona we wtorek dziewięć dni po Niedzieli Wielkanocnej.

Bibliografia

• Kolankiewicz, Leszek: Dziady. Teatr święta zmarłych, Gdańsk 1999;
• Kolankiewicz, Leszek: Gusła, [w:] Dziady nasze mają to szczególnie... Studia i szkice współczesne o dramacie Adama Mickiewicza, red. nauk. Andrzej Fabianowski, Ewa Hoffmann-Piotrowska, Warszawa 2013;
• Pietkiewicz, Czesław: Umarli w wierzeniach Białorusinów, „Pamiętnik Warszawski” 1931, z. 2-3;
• Pigoń, Stanisław: Formowanie „Dziadów” części drugiej. Rekonstrukcja genetyczna, Warszawa 1967;
• Swianiewiczowa, Olimpia: Dziady białoruskie, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie” r. 11, 1960-1961;
• Vincenz, Stanisław: Mała Itaka. Rozważania o kulturze ludowej, [w:] tegoż: Po stronie dialogu, t. 1, Warszawa 1983.