Hasła

Forma organizacji pracy teatralnej polegająca na przesunięciu akcentów z produkcji i prezentacji kolejnych przedstawień na eksperymentalne poszukiwania w zakresie artystycznych środków wyrazu, nowego języka scenicznego i innowacyjnych rozwiązań podstawowych problemów teatralnych (zwłaszcza dotyczących sztuki aktorskiej); od studia teatralnego różni się większym nastawieniem na czysty eksperyment oraz odwołaniem do modelu laboratorium naukowego. 

W teatrze europejskim idea laboratorium teatralnego pojawiła się po raz pierwszy na początku XX w. w Rosji jako element wielkiego ruchu studiów teatralnych.W Polsce laboratoryjne metody pracy jako pierwsza wprowadzała Reduta. Na trwałe i do powszechnego użytku termin laboratorium teatralne został wprowadzony pod koniec lat 60. XX w. dzięki popularności i znaczeniu dokonań Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego.

W 1962 Grotowski dodał słowo „laboratorium” do nazwy prowadzonego przez siebie w Opolu Teatru 13 Rzędów, najprawdopodobniej pod wpływem opowieści brata, fizyka jądrowego Kazimierza Grotowskiego, który współpracował z Instytutem Bohra w Kopenhadze.

Według koncepcji Grotowskiego, placówka prowadząca badania w zakresie metody teatralnej „powinna być, jak Instytut Bohra, polem spotkań, obserwacji i destylowania doświadczeń wnoszonych przez najbardziej twórcze jednostki [...] w różnych teatrach i różnych krajach. Zdając sobie sprawę z faktu, że zajmujemy się dziedziną nienaukową, zatem taką, w której nie wszystko zdefiniować można, […] zakres swoich celów staramy się jednak określać z precyzją i konsekwencją właściwą badaniom naukowym” [Grotowski 2007].

Tak rozumiane laboratorium teatralne obejmowało nie tylko poszukiwania prowadzone przez zespół, ale także wymianę z innymi ośrodkami, działalność warsztatową (por. warsztaty teatralne) i edukacyjną (por. edukacja teatralna) dla różnych grup, współpracę ze specjalistami z różnych dziedzin, działalność wykładową i wydawniczą. Model ten Teatr Laboratorium rozwijał przez całe lata 70., doprowadzając go do rozkwitu, zarówno pod względem ilości działań, jak i ich różnorodności.

Grotowski zainspirował wiele grup na całym świecie, tworzących własne laboratoria teatralne (najważniejsze to Nordisk Teaterlaboratorium Eugenia Barby, zał. w 1964). Jednocześnie w Polsce koncepcja laboratorium teatralnego była przedmiotem krytyki: zarzucano jej odgradzanie się od rzeczywistości społecznej, działanie w sytuacji sztucznie wyizolowanej i „sterylnej”, co miało prowadzić do wypaczenia uzyskiwanych rezultatów.

Od lat 80. XX w. trudno wskazać w Polsce zespoły pracujące w sposób przypominający laboratorium teatralne, choć pewne elementy tego modelu znaleźć można w działalności niektórych teatrów niezależnych.

Bibliografia

• Grotowski, Jerzy: Ku teatrowi ubogiemu, oprac. Eugenio Barba, przedmowa Peter Brook, przekład z języka angielskiego Grzegorz Ziółkowski, red. wyd. pol. Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007;
• Jawłowska, Aldona: Teatr Laboratorium, [w:] tejże: Więcej niż teatr, Warszawa 1987;
• Osiński, Zbigniew: Grotowski i jego Laboratorium, Warszawa 1980;
• Osiński, Zbigniew: „Laboratorium” Jerzego Grotowskiego, [w:] tegoż: Jerzy Grotowski. Źródła, inspiracje, konteksty, wyd. 2 zmienione, t. 1, Gdańsk 2009;
• Osiński, Zbigniew: Instytut Reduty jako laboratorium teatralne, [w:] tegoż: Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski, Gdańsk 2003.