Czasopisma

Trwa wczytywanie

Scena Polska

Organ Związku Artystów Scen Polskich. 

Wydawane w latach 1919–1938 najważniejsze fachowe pismo teatralne dwudziestolecia międzywojennego. „W swych pomyślnych okresach [»Scena Polska« była] pokazowym periodykiem teatrologicznym o trwałym dorobku” (Stanisław Marczak-Oborski).

Ze względu na zmiany redakcji, modyfikacje profilu i szaty zewnętrznej pisma, w jego dziejach można wyróżnić cztery okresy:

1919–1923

Pismo ukazywało się jako miesięcznik, ale wychodziło nieregularnie: wydano 18 zeszytów, niektóre z podwójną lub potrójną numeracją (ogółem 30 numerów). Głównym inicjatorem był Jan Kochanowicz. Czasopismo podejmowało przede wszystkim sprawy zawodowe („bronić godności stanu aktorskiego”), ale również „zagadnienia związane z rozkwitem kultury teatralnej”. Według deklaracji z artykułu wstępnego (skąd pochodzą powyższe cytaty) zamierzano szacunek dla tradycji łączyć z informowaniem o dążeniach reformatorskich; zapowiadano „pracę w duchu obywatelskim dla rozkwitu sceny narodowej”.

Początkowo pismo był to przede wszystkim biuletyn związkowy połączony z (niezbyt dokładną) kroniką życia teatralnego; drukowano jednak również teksty o większych ambicjach poznawczych (Aleksandra Zelwerowicza, Mieczysława Limanowskiego, Józefa Kotarbińskiego, Mieczysława Szpakiewicza, Karola Borowskiego, Edwarda Wodzińskiego, Wacława Budzyńskiego). Znalazło się też miejsce na wiersze. W 1920 numer 2 przyniósł list gen. Kazimierza Sosnkowskiego, a numer 3 Józefa Piłsudskiego z podziękowaniem dla ZASP z kwestę na „Gwiazdkę dla Żołnierza Polskiego”.

Pod objęciu redakcji przez Michała Orlicza pismo pozyskało do współpracy elitę krytyków (Boy-Żeleński, Grzymała-Siedlecki, Irzykowski, Jan N. Miller, Franciszek Siedlecki, Eugeniusz Świerczewski, Witold Wandurski, Józef Wittlin); drukowało przekłady artykułów Craiga i Jewreinowa. Rozbudowano dział kronikarski i dział zagraniczny (gdzie obok not pojawiły się przeglądy i korespondencje). Wzrosła objętość, pojawiły się liczne fotografie (niestety słabo czytelne z powodu złej jakości papieru). W obszernym Dziale Organizacyjnym znalazło się miejsce na dokumentację sezonu 1922/23 (listy zespołów, lista zweryfikowanych reżyserów, regulaminy pracy, wzór umowy aktorskiej), a także na drobiazgowy protokół ze Zjazdu Delegatów ZASP.

1924–1926

Pismo przekształciło się w kwartalnik. Powiększono format i objętość, poprawiono jakość reprodukcji fotografii, drukując je na osobnych wkładkach; okładkę zaprojektował Tadeusz Gronowski. Ukazało się 10 zeszytów (niektóre podwójne, ogółem 12 numerów).

W artykule Od Redakcji (1924 nr 1) Zawistowski obiecywał wprowadzić „pismo związkowe aktorstwa polskiego na nowe tory i oprzeć je na nowych podstawach” i zapowiadał, że „przekształcona na ilustrowany kwartalnik, »Scena Polska« pretendować będzie do stanowiska poważnego, naukowo-pedagogicznego czasopisma, poświęconego polskiej kulturze teatralnej i drogom, biegnącym różnemi szlakami, lecz zmierzającym do jednego, wspólnego im celu”. Zarysowany w tym tekście program był konsekwentnie realizowany. W każdym numerze ukazywały się przystępne rozprawy z historii lub teorii teatru (m.in. Stanisław Schayer pisał o klasycznym teatrze indyjskim, Stefan Łubieński opisywał teatr japoński, Wacław Hussarski inscenizację w średniowieczu, Andrzej Tretiak teatr szekspirowski, Adam Zagórski rozważał Zagadnienie sceny i zagadnienie widowni; opublikowano również Scenę Edwarda G. Craiga). Prowadzono, w formie artykułów i recenzji, kroniki krajowe i zagraniczne (omawiano tam nowości teatralne z Francji, Związku Radzieckiego, Niemiec, Wielkiej Brytanii, a także Austrii i Włoch). Publikowano omówienia literatury teatrologicznej w Polsce i za granicą, przegląd czasopiśmiennictwa teatralnego (pióra Wilama Horzycy) i teatraliów w prasie, bibliografię teatralną (obejmującą publikacje książkowe polskie i wybiórczo zagraniczne). Dział organizacyjny na ogół zawierał zwięzłe noty aktualne i nekrologi. Zamykający każdy numer dział Archiwum przynosił repertuar dzienny teatrów polskich z minionego kwartału; w przypadku scen warszawskich i krakowskich z pełnymi obsadami, składem dyrekcji i zespołów. Niestety z rocznika na rocznik objętość tego solidnie redagowanego działu się zmniejszała, aż wreszcie w roczniku 1926 zniknął zupełnie.

Z końcem 1926 wydawanie kwartalnika zostało z braku funduszy zawieszone.

„Miała »Scena Polska« przeżyć jeszcze okres (…) świetności może jeszcze okazalszej, ale takiego wdzięku edytorskiego, proporcji i cyzelatorstwa w opracowaniu każdego numeru, jak za redakcji Zawistowskiego – nie osiągnęła już nigdy” (Stanisław Marczak-Oborski).

1929–1932

  • Do maja 1929 redakcja Ludwika Czerwińskiego, później, do połowy 1931: Jacek Frühling.
    W drugiej połowie 1931 przerwano wydawanie pisma, a w 1932 ukazał się tylko jeden numer pod redakcją Jana Kochanowicza (w terminie Zjazdu Delegatów ZASP).

W tym okresie „Scena Polska” była dwutygodnikiem o objętości od 20 do 32 stron. Ukazało się 66 numerów. W większości z nich jako współwydawca obok ZASP występuje Polska Agencja Publicystyczna sp. z o.o.

Według programowej wypowiedzi prezesa ZASP Józefa Śliwickiego (1929 nr 1) w dobie kryzysu trzeba było zrezygnować z „pewnego rodzaju luksusu” tworzenia pisma ściśle teatrologicznego, ale ponieważ „świat aktorski spragniony jest pouczającej lektury o teatrze” i informacji o życiu teatralnym w kraju i za granicą, potrzebne jest pismo o charakterze popularnym, gdzie wśród autorów znajdą się również sami aktorzy. I rzeczywiście udało się redakcji zaprosić do współpracy kilkudziesięciu(!) przedstawicieli środowiska aktorskiego. Wśród tekstów zaczęły dominować felietony. Wprowadzono stałą rubrykę To i owo, gdzie umieszczano anegdoty i ciekawostki teatralne; niekiedy pojawiał się ilustrowany dział mody czy rubryka Mówią u Loursa, która powtarzała plotki. Nie brakowało jednak rzeczy poważniejszych. „Scena Polska” w tym okresie była miejscem sporów i polemik, a także istotniejszych wypowiedzi publicystycznych (np. Czego aktor może żądać od Państwa Tadeusza Mazurkiewicza, postulujący utworzenie teatrów państwowych w najważniejszych miastach kraju). Drukowano szkice historyczne Ludwika Simona, artykuły Cezarego Jellenty i Jana Lorentowicza, gawędy Jana Sokolicza-Wroczyńskiego, wspomnienia Tytusa Czyżewskiego. Pismo informowało o wydarzeniach teatralnych z zagranicy, m.in. o działalności takich artystów, jak Max Reinhardt, Konstantin S. Stanisławski, Erwin Piscator. Ponadto pisano o działalności ZASP, publikowano noty jubileuszowe i nekrologi oraz listy zespołów artystycznych. Kronika repertuarowa prowadzona była chaotycznie i niedokładnie.

1936–1938

Jednym z tematów poruszanych na Nadzwyczajnym Zjeździe Delegatów ZASP – „sejmie” aktorstwa polskiego, pierwszym poświęconym niemal w całości sprawom artystycznym (8–11 kwietnia 1936) – było reaktywowanie „Sceny Polskiej” w formule specjalistycznego kwartalnika. Pismo wznowiono pod auspicjami powołanej ponownie Naczelnej Rady Artystycznej ZASP, fundusze pochodziły z dotacji Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

We wrześniu 1936 ukazał się – jako rocznik 13 – tom liczący 270 stron, opatrzony podtytułem Pamiętnik Nadzwyczajnego Walnego Zjazdu Delegatów ZASP poświęconego sprawom i zagadnieniom artystycznym pod redakcją Tymona Terleckiego. Format, forma graficzna i okładka nawiązywały do kwartalnika pod redakcją Zawistowskiego w latach 1924–1926, treść obejmowała referaty zjazdowe, które „niemal wszystkie ukazują się za wzorem pamiętników kongresów naukowych – w pełnym tekście”, jak informował artykuł wstępny. „To, co dotychczas było nieosiągalne, stało się możliwe, po raz bowiem pierwszy w historii naszego teatru ukazało się nam prawdziwe oblicze polskiego aktora w sposób tak bezpośredni, tak bliski i taką tchnący szczerością. Tym, którzy na Zjeździe nie byli, lektura „Pamiętnika” umożliwia poznanie tego duchowego wizerunku” – komentował Mieczysław Rulikowski (Zwierciadło współczesnego teatru polskiego, „Życie Sztuki” 1938, rocznik 3). Po latach Stanisław Marczak-Oborski oceniał: „z czasem [ten tom] stał się ponadto kapitalnym dokumentem historycznym, cennym przewodnikiem po teatrze dwudziestolecia międzywojennego”.

Kolejne tomy „Sceny Polskiej” ukazywały się ze stałą okładką projektu Eryka Lipińskiego, każdy liczył od ok. 300 do 450 stron, staranne reprodukcje umieszczano w tekście i na wkładkach ilustracyjnych. W skład komitetu redakcyjnego wchodzili, oprócz Terleckiego, Julian Krzyżanowski, Mieczysław Rulikowski i Leon Schiller. Do wybuchu wojny ukazały się cztery zeszyty: 1–4 za rok 1937, 1, 2–3 i 4 za 1938.

Publikowano m.in. zwięzłe opracowania monograficzne zjawisk i osobowości artystycznych (pięć zostało wydanych później w formie książkowej przez Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych we Lwowie w serii „Wiedza o Teatrze”: Teatr krakowski pod dyrekcją Koźmiana Adama Bara, Teatr warszawski od czasów Osińskiego Mieczysława Rulikowskiego, Meiningeńczycy Wiktora Brumera, Teatr Wagnera Karola Stromengera, Zagadnienia socjologii teatru Aleksandra Hertza); wśród autorów tekstów z historii teatru i dramatu znaleźli się ponadto Leon Płoszewski, Leon Schiller, Roman Dyboski, Krystyna Grzybowska, Kazimierz Czachowski, Stanisław Essmanowski. W dziale Materiały publikowano korespondencję aktorów (m.in. Bogumiła Dawisona, Heleny Modrzejewskiej).

W każdym tomie pojawiały się tematyczne bloki tekstów (m.in. o Ryszardzie Bolesławskim, teatrze krakowskim II poł. XIX w.); tom 2–3 z 1938 poświęcony został w większości pamięci Konstantina S. Stanisławskiego zmarłego 7 sierpnia tego roku. Na wysokim poziomie stały również przeglądy i recenzje (wśród autorów m.in. Mieczysław Brahmer, Henryk Elzenberg, Stefan Srebrny, Leopold Pobóg-Kielanowski, Jerzy Stempowski).

Janusz Legoń

 

Bibliografia

  • Marczak-Oborski, Stanisław: Scena Polska i inne wydawnictwa ZASPu. „Pamiętnik Teatralny” 1968, z. 3.
  • Fox, Dorota: Czasopiśmiennictwo teatralne w Polsce w latach 1918-1939, Katowice 2014;

Numery czasopisma

Pracownia

X
Nie jesteś zalogowany. Zaloguj się.
Trwa wyszukiwanie

Kafelki

Nakieruj na kafelki, aby zobaczyć ich opis.

Pracownia dostępna tylko na komputerach stacjonarnych.

Zasugeruj zmianę

x

Używamy plików cookies do celów technicznych i analitycznych. Akceptuję Więcej informacji