Romain Rolland
ROLLAND Romain
(ur. 29 stycznia 1866 w Clamecy, Francja - zm. 30 grudnia 1914, Vózelay, Francja)
Powieściopisasz, biograf i dramaturg. Urodził się na południu Francji w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, która w 1880 roku przeprowadziła się do Paryża, aby zapewnić synowi solidne wykształcenie. Od najmłodszych lat zdradzał nieprzeciętne zdolności muzyczne, grając na pianinie. W elitarnym liceum Louis-le-Grand, do którego uczęszczał między innymi razem z późniejszym wybitnym poetą katolickim Paulem Claudelem, Rolland przeżył kryzys duchowy i utracił wiarę. Za namową matki, która zawsze chciała, aby został uczonym uniwersyteckim, zdecydował się na studia historyczne w Ecole Normale Supórieure, które ukończył w 1889 roku. Przez następne dwa lata przebywał na stypendium w Rzymie, gdzie pod wpływem lektur Shakespeare'a oraz za namową Malwidy von Weysenburg (przyjaciółki Nietzschego i Wagnera) rozpoczął pisanie cyklu dramatów historycznych, których akcja rozgrywała się we włoskim Odrodzeniu, a bohaterem był przeważnie geniusz nie mogący znaleźć wspólnego języka z otaczającą go społecznością. Po krótkim pobycie we Francji w 1892 roku powrócił do Rzymu, gdzie zbierał materiał do swoich dwóch prac doktorskich: z muzykologii ("Historia opery w Europie przed Lully`m i Scarlattim") i historii sztuki ("Przyczyny upadku malarstwa włoskiego w XVI wieku"). W 1894 roku Rolland obronił pierwszy w historii Sorbony doktorat z dziedziny muzyki i w 1904 roku objął stworzoną specjalnie dla niego, katedrę muzykologii na tym uniwersytecie, na której pozostał do 1912 roku. Po uzyskaniu tytułu doktora historii sztuki wykładał również (do 1903 roku) w Ecole Normale Supórieure.
Pierwsze utwory Rollanda wydrukowano na łamach pisma "Cahiers de la Quinzaine", którego redaktorem był znany Rollandowi katolicki poeta Charles Póguy. Od najwcześniejszych lat pisarz przejawiał zamiłowanie do monumentalnych cykli w zakresie formy, a w zakresie treści - do moralizatorstwa i dydaktyki. W 1888 roku zamierzał napisać powieść, której bohaterem miał być człowiek genialny, przeżywający konflikt ze współczesnością. Motyw ten przewija się przez pierwsze dramaty Rollanda - "Empedoklesa" (1890), "Orsino" (1890) i "Baglioniego" (1891), które oparł na wątkach antycznych i renesansowych. Monumentalizm w formie i moralizatorstwo w treści połączył się w trylogii dramatycznej "Tragedia wiary", na którą złożyły się sztuki: "Święty Ludwik" (1897), "Aert" (1898) i "Triumf rozumu" (1899). Utwory te przeszły jednak bez echa, podobnie jak napisany pod wpływem Ibsena dramat społeczny "Zwyciężeni" (1897). Przyczyny swoich teatralnych niepowodzeń Rolland wyjaśnił w swoim manifeście programowym "Teatr ludowy, szkic o estetyce teatru nowego" (1903). Przeciwstawił się w nim modnym wówczas nurtom dekadenckim i materialistycznym, proponując w zamian stworzenie teatru, stawiającego sobie za cel wychowanie widza, najlepiej w oparciu o przykłady zaczerpnięte z historii. Ucieleśnieniem tych idei miał być zaplanowany z rozmachem cykl ośmiu dramatów historycznych "Teatr rewolucji", nazywany przez Rollanda "dramatem narodu francuskiego". Do tej serii należą między innymi dramaty: "Wilki" (1898), "Danton" (1900), "14 Lipca" (1902), ale - pełne dydaktyzmu i patosu - powstały niemal nie zauważone. Z pobudek wychowawczych, aby pokazać ludziom wzory godne naśladowania, rozpoczął też pisanie swojego kolejnego wielkiego cyklu, tym razem biograficznego "Żywoty sławnych mężów". Zapoczątkował go wydanym w 1903 roku "Życiem Beethovena". Następni sportretowani przez niego bohaterowie to: "Michał Anioł" (1905), "Haendel" (1910), "Lew Tołstoj" (1911), "Gandhi" (1924), "Ramalaishna" (1929), "Vivekananda" (1930) i "Charles Póguy" (1944).
Po zakończeniu pracy nad biografią Beethovena, rozczarowany nieco do tego gatunku literackiego, który nie był dość pojemny, by obok zachwytu nad osobowością mistrza pomieścić poglądy autora, Rolland rozpoczął pracę nad swą powieścią-rzeką "Jan Krzysztof", której dziesięć tomów ("Świt", "Poranek", "Młodzieniec", "Bunt", "Targowisko", "Antonina", "Dom", "Przyjaciółka", "Krzak gorejący", "Nowy dzień") ukazywało się kolejno w latach 1904-12. Utwór ten, będący historią życia genialnego muzyka, którego wizerunek jest zdaniem krytyków syntezą Rollanda i Beethovena, przyniósł autorowi niezwykłą popularność, a w ślad za nią prestiżowe wyróżnienia: w 1913 roku Wielką Nagrodę Akademii Francuskiej, a w 1915 roku literacką Nagrodę Nobla, którą otrzymał za "wielki idealizm utworów literackich, za współczucie i za umiłowanie prawdy, z którą opisuje on różne charaktery ludzkie". Z powodu trwania I wojny światowej, podczas której Rolland przebywał w Szwajcarii, ceremonia wręczenia nagrody nie odbyła się.
W roku 1915 ukazał się zbiór antywojennych tekstów Rollanda "Ponad zamętem", w których nawoływał z pozycji humanistycznych do zaprzestania rozlewu krwi i potępiał tych przedwojennych pacyfistów, którzy w 1914 roku zmienili poglądy na militarystyczne. Po I wojnie światowej bardziej angażował się w działalność publiczną niż literacką. Podobnie jak wielu lewicowych intelektualistów francuskich sympatyzował wówczas z nowo powstałym państwem komunistycznym, Związkiem Radzieckim. Wyrazem jego poglądów były opublikowane w formie książkowej zbiory artykułów: "Pokój przez rewolucję" (1925) oraz "Piętnaście lat walki 1919-1934" (1935). W 1927 roku stanął na czele Międzynarodowego Komitetu Antyfaszystowskiego. Przeżywał wówczas okres zafascynowania indyjską myślą religijną oraz osobowością Gandhiego, któremu poświęcił biografię. Indyjski mąż stanu odwiedził go w 1931 roku w Szwajcarii.
W dwudziestoleciu międzywojennym Rolland opublikował nowe utwory literackie, ale nie należą one do jego najwybitniejszych osiągnięć. W latach 1922-34 wydał siedem tomów kompletnie dziś zapomnianego cyklu powieści "Dusza zaczarowana", który przez niektórych krytyków nazwany został "piramidą pustosłowia". Kontynuował też swój wychowawczy "Teatr rewolucji", publikując nowe dramaty historyczne - "Gra miłości i śmierci" (1925), "Niedziela palmowa" (1926), "Leonidy" (1928), "Robespierre" (1938). W tym czasie zaczął pracę nad kolejnym dziełem poświęconym Beethovenowi - cyklem "Wielkie epoki twórcze", na który złożyły się kolejno: "Od Eroiki do Appasionaty" (1928), "Goethe i Beethoven" (1930), "Pieśń zmartwychwstania" (1937), "Niedokończona katedra" (1943-45) i "Ukochane Beethovena" (1947).
Rolland pisał również szkice, wspomnienia i teksty muzykologiczne. Podczas II wojny światowej z rozkazu rządu Vichy, który nie mógł darować mu jego prokomunistycznych sympatii, pisarz przebywał w areszcie domowym w Vózelay, gdzie pisał swój ostatni utwór - biografię Charlesa Póguy. Z zostawionych przez niego zapisków wynika, że porzucił w ostatnich latach życia swą nieugiętą dotychczas postawę pacyfistyczną i stał się zwolennikiem czynnej walki z Niemcami. Zmarł na gruźlicę. Zdaniem wielu znawców problemu większy wpływ na współczesnych wywierała osobowość Rollanda i jego idee niż książki, które pisał.
