Jean Cocteau
COCTEAU Jean
(ur. 5 lipca 1889, Maisons-Laffitte k. Paryża, Francja
- zm. 11 października 1963, Milly-la-Fort Francja)
Francuski dramatopisarz, poeta, powieściopisarz, librecista, eseista, krytyk, scenarzysta, reżyser filmowy, scenograf, grafik, malarz. Przyszedł na świat w zamożnej rodzinie - jego ojciec był prawnikiem i malarzem amatorem; popełnił samobójstwo, gdy chłopiec miał dziewięć lat. W szkole średniej Cocteau był miernym uczniem. Debiutował w 1909 roku tomem poezji "La lampe d'Aladdin" (Lampa Aladyna). Rok później ukazał się kolejny tom - "Le prince frivole" (Frywolny książę). Tytuł stał się przydomkiem młodego poety, pod którym znany był w kręgach bohemy. Cocteau zaprzyjaźnił się z Proustem, Gidem, Picassem, Apollinairem (z którym był świadkiem na ślubie Picassa), Diagilewem, Strawińskim, Satie i Honeggerem; z niektórymi z nich współpracował jako artysta.
W czasie I wojny światowej Jean Cocteau służył jako kierowca karetki sanitarnej na froncie belgijskim. W 1917 roku debiutował w teatrze - napisał libretto do baletu "Parade" (Parada), wystawionego przez Diagilewa z muzyką Erika Satie w scenografii Pabla Picassa. Kolejno powstały dramaty "Les Mariés de la tour Eiffel" (Wesele na wieży Eiffla, 1921), "Orphée" (Orfeusz, 1926), w którym Cocteau odwołuje się do swojego ulubionego mitu, adaptacja "Antygony" (1927, wystawionej z muzyką Paula Honeggera, w scenografii Pabla Picassa i kostiumami Coco Chanel) i jednoaktówka "La voix humaine" (Głos człowieczy, 1930, z Berhe Bovy) - monolog osoby rozmawiającej przez telefon. W "La Machine infernale" (Maszyna piekielna, 1934) Cocteau znów nawiązuje do mitologii greckiej - tetralogia o Edypie powstała pod wpływem teorii Freuda (nazwano ją pogardliwie dramatem "sypialnianym" o Edypie). W następnych latach powstały "Les Chevaliers de la table ronde" (Rycerze Okrągłego Stołu, 1937), "Les Parents terribles" (Straszni rodzice, 1938), "Les Monstres sacrés" (Uświęcone potwory, 1940) - o opętaniu aktora przez sztukę, "Le Bel Indifférent" (Piękny i nieczuły, 1940) - jednoaktówka napisana dla Edith Piaf, "La Machine écrire" (1941) - dramat kryminalny, "Renaud et Armide" (1943) - tragedia miłosna odwołująca się do wzorów baroku i romantyzmu, "L'Aigle deux ttes" (Orzeł dwugłowy, 1946) oraz dramat historyczny "Bacchus" (1952).
W 1919 roku Cocteau opublikował pierwszą powieść - "Le Potomak", w następnych latach opowiadanie "Thomas l'imposteur" (Tomasz oszust, 1923) i powieść "Les enfants terribles" (Straszne dzieci, 1929). Bohaterowie "Les enfants terribles" to rodzeństwo: Paweł i Elżbieta. Chcąc uciec od rzeczywistości, zamykają się w swoim pokoju; żyją we własnym, odizolowanym świecie. Powieść, przesycona atmosferą cudowności i fantastyki, zwróciła uwagę krytyków trafnością obserwacji psychologicznej. Cocteau napisał ją w ciągu siedemnastu dni, podczas kuracji odwykowej; wspomnienia z kuracji zawarł w tomie "Opium" (1930). Równolegle ukazywały się tomy poezji: "Plain Chant" (Śpiew gregoriański, 1923) - poświęcony miłości, śmierci i sztuce, "Opéra" (1927) - inspirowany częściowo przez antyk, a częściowo przez wspomnienia z dzieciństwa, "La crucifixion" (Ukrzyżowanie, 1947), "Le chifre sept" (Cyfra siedem, 1952) i "Clair-obscur" (Światłocień, 1954).
W 1931 roku Jean Cocteau zrealizował swój pierwszy film: "Le sang d'un pote" (Krew poety). Po wojnie powstały jego najbardziej znane filmy: "Piękna i bestia" (1946), "Orfeusz" (1950) oraz "Testament Orfeusza" (1961). W głównych rolach Cocteau obsadzał swojego przyjaciela, Jeana Marais. Cocteau zajmował się również grafiką, malarstwem i scenografią. Tworzył ilustracje książkowe, kartony do witraży i tapiserii, dekorował ceramikę i tkaniny. W 1926 roku zaprojektował scenografię do "Peleasa i Melizandy" Debussy'ego, a w ostatnich latach życia namalował freski w ratuszu w Menton i w kaplicy St. Pierre w Villfranche sur Mere (1957). W jego pracach widoczne są wpływy futuryzmu, kubizmu, dadaizmu i surrealizmu. Cocteau parał się również historią sztuki - jest autorem studiów "El Greco" (1943) i "Modigliani" (1950).
W czasie II wojny światowej Cocteau nie brał udziału w ruchu oporu. Gdy został zadenuncjowany jako homoseksualista, Niemcy zabronili wystawiania jego sztuk. W 1955 roku Cocteau został członkiem Akademii Francuskiej i belgijskiej Akademii Królewskiej; rok później otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu w Oksfordzie. Był laureatem nagrody Louisa Delluca za film "Piękna i bestia" oraz komandorem Legii Honorowej.
Jean Cocteau był artystą wszechstronnym; różne gatunki, które uprawiał, nazywał poezją teatru, poezją powieści, poezją poezji, poezją filmu i poezją krytyki. Eksperymentował z formą, posługiwał się grą słów - jego utwory poetyckie to popis zaskakującej zręczności. Ulubionym motywem Cocteau było przejście przez lustro; rzeczywistość pokazywał przez odbicie.
W październiku 1963 roku Cocteau przygotowywał audycję o Edith Piaf. Na wieść o jej śmierci miał powiedzieć "teraz ja też mogę umrzeć". Zmarł tego samego dnia.
