Autorzy

MICHAŁ BAŁUCKI
Publikował w dużej mierze anonimowo, zgodnie z ówczesnym prawem prasowym, obowiązującym galicyjskie dzienniki. Podpisywał się też: m., (m), M., B.
Ur. 29 IX w Krakowie, zm. tamże 17 X 1901 roku.
Dramatopisarz, prozaik, poeta, publicysta i krytyk teatralny.
Odbył studia filozoficzne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował jako poeta w 1859 roku na łamach "Dziennika Literackiego". W latach 60. i 70. był związany z krakowską grupą artystów i intelektualistów skupionych w pracowni rzeźbiarza P. Fillipiego (do której należeli m.in. Józef Szujski, Alfred Szczepański, Edward Lubowski, Artur Grottger, Jan Matejko, Władysław Żeleński) oraz grupą krakowskich demokratów, skupionych wokół "Kraju". Grono tych ostatnich reprezentowali: Adam Sapieha ("Czerwony Książę"), Szymon Samelson, Leon Czarliński oraz Mieczysław Pawlikowski, Adama Asnyk, Zygmunta Miłkowski, Kazimierz Chłędowski, Adam Bełcikowski, Alfred Szczepański, Ludwika Kubala.
W latach 1861-62 był związany z redakcją krakowskiego pisma "Niewiasta". Później - współredaktor "Kaliny" (1866-1869), pierwszego pisma literacko-artystycznego w autonomicznym Krakowie, współpracownik "Kraju" (1869-1874), autor w "Przeglądzie Literackim i Artystycznym" (1882-1869) i "Diable" - krakowskim piśmie humorystyczno-satyrycznym. Trzy ostatnie pisma utożsamiały się i były identyfikowane z demokratyczną i liberalną opozycją wobec środowiska oraz prasy arystokratyczno-konserwatywnej. Ponadto Bałucki współpracował w roli korespondenta z Krakowa z licznymi pismami lwowskimi i warszawskimi.
Apogeum publicystycznej i krytycznoteatralnej działalności Bałuckiego przypadło na lata 1866-1872. Pisywał wtedy o teatrze w "Kalinie" i "Kraju". Krótko współpracował też z "Afiszem Teatralnym" (od 28.11. 1871 do końca 1871). Był w tych pismach autorem sprawozdań i recenzji teatralnych oraz artykułów analitycznych. W "Kraju" pełnił też funkcję kronikarza oraz felietonisty - autora rubryki "Tygodnik krakowski", w której sporo miejsca poświęcał miejscowemu życiu teatralnemu. Po 1885 pisywał portrety aktorskie i artykuły teoretyczne o teatrze schyłku XIX wieku. Krakowskie życie teatralne komentował w korespondencjach do pism lwowskich ("Ruch Literacki" 1875-1876) oraz warszawskich "Kłosy" 1869-1970, "Tygodnik Powszechny" 1878-1884, "Tygodnik Ilustrowany" 1883-1885, "Echo Muzyczne i Teatralne" 1884-1885). W korespondencjach zajmował się głównie nowościami scenicznymi, ciekawymi premierami, zmianami w zespole aktorskim, występami gościnnymi, a także komentował politykę repertuarową, finansową i personalną Adama Skorupki i Stanisław Koźmiana. Osobny temat w jego teatralnych listach z Krakowa stanowił teatr amatorski i jego główne problemy.
Ciekawy i mniej znany aspekt pisarstwa teatralnego Bałuckiego to beletrystyka, w której w prześmiewczy sposób opisał zakulisowy świat krakowskiego teatru ("Scherzo" i "Karykatury") czy też przedstawienia w estetyce modernizmu ("Pamiętnik Munia").
Sporo uwagi Bałucki poświęcał samej krytyce teatralnej, jej funkcjom i kompetencjom. Uważał, że warunkiem niezbędnym dobrej krytyki - zmierzającej do sumiennej oceny -powinno być przygotowanie krytyka: etyczne (obiektywizm, rzetelność), lekturowe ("sumienność w studiowaniu literatury dramatycznej"), teatralne (znajomość obowiązujących norm i wzorów sceniczności) oraz intelektualna otwartość. Był zwolennikiem krytyki analitycznej, nastawionej na wartościujący "rozbiór" bieżącej polityki repertuarowej, reżyserii, sztuki aktorskiej, zachowania widowni. Wiele miejsca poświęcał krytyce aktorstwa. Krytykę teatralną łączył z postulatami adresowanymi bezpośrednio do aktorów. Wobec braku szkolnictwa teatralnego w krytyku widział nauczyciela i doradcę aktorów. Stąd też jego opisy postaci scenicznych i ról należą do wyjątkowo rozbudowanych i uszczegółowionych. Za pierwszorzędne kryteria oceny sztuki aktorskiej przyjmował psychologiczną czy społeczną prawdę stworzonych postaci w połączeniu z "poczuciem moralnym" widzów.
W pismach teatralnych Bałuckiego nie brakuje też wypowiedzi o charakterze teoretycznym i ogólnym, poświęconych gatunkowym odrębnościom komedii i dramatu, technice gry aktorskiej, jak również postulatów stworzenia szkolnictwa dla potrzeb aktorstwa.
Bałucki był zwolennikiem realizmu, kojarzonego z postępem. Jego realizm był jednak rodzajem idealizacji rzeczywistości, bez tolerancji dla przedstawień bohaterów i sytuacji przypadkowych, ekstremalnych czy patologicznych. Jak inni krytycy reprezentujący opozycję wobec ideorealizmu, w teatralnych opisach i ocenach zwracał uwagę na prawdziwość przedstawianych postaci i sytuacji, a także na respektowanie wymagań tzw. fikcji realnej w stworzonych postaciach i scenografii. Stąd też w jego pismach teatralnych ujawnia się przywiązanie do realistycznej konwencji, do dopracowania jej w szczegółach. Występując w obronie realizmu, krytykował między innymi wprowadzanie do przedstawień teatralnych muzyki, wszelkie uogólnienia i niekonsekwencje w scenografii, a także popisowość w aktorstwie i przejawy aktoromanii w zachowaniu publiczności. Tak jak ideorealiści, niechętnie odnosił się do fascynacji szkicowością, tajemnicą, drastycznymi napięciami, wieloznacznością.
Bałucki był zwolennikiem teatru zorientowanego na cele utylitarne, włączonego w procesy wychowywania, nauczania, pokrzepiania, budowania kultury narodowej, o czym pisał także w beletrystyce (zob. "Młodzi i starzy" 1866, "O kawał ziemi" 1872). Uważał, że teatr powinien angażować się w proces budowania świadomości narodowej i demokracji. Walczył o stałą obecność w krakowskim repertuarze współczesnych sztuk polskich, nawet jeśli reprezentowały mniejszą wartość sceniczną niż repertuar obcy. Walka ta, zwłaszcza w pierwszej połowie lat 70., była częścią programu krytyki związanej ze środowiskiem liberalno-demokratycznym, ale także formą protestu przeciwko niedocenianiu w konkursach dramaturgicznych sztuk autorów związanych z tym środowiskiem, w tym dramatów samego Bałuckiego.
Bałucki był też orędownikiem klasyki, zwłaszcza: Szekspira ("fotografa duszy", "czerstwego moralisty"), Moliera, a także "demokratyzmu" Słowackiego i jego pryncypialności moralnej, złączonej z krytycyzmem społecznym oraz twórczości Aleksandra Fredry. Krytycznie wypowiadał się o nowościach teatralnych sprzecznych z jego pojmowaniem społecznych funkcji teatru. Szczególnie krytycznie pisał o dramaturgii francuskiej Drugiego Cesarstwa i wiązał ją z niepożądanym nurtem dramaturgii cynicznej. Sporą dozę krytycyzmu zachował też wobec dramaturgii Ibsena, w pierwszych latach jej polskiej recepcji.
Działalność dziennikarska i krytycznoteatralna Bałuckiego była ściśle związana z jego działalnością pisarską, o czym może świadczyć zbieżność poruszanych tematów i problemów. Działalność ta stanowi ważny komentarz do jakości życia teatralnego i okołoteatralnego w Krakowie w drugiej połowie XIX wieku.
Bibliografia przedmiotowa
a) słowniki, bibliografie, repertuary
"Bibliografia Literatury Polskiej Nowy Korbut", t. 13. Warszawa 1970.
"Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu". Red. Kulczycka-Saloni J., Markiewicz H., Żabicki Z , Warszawa 1969, t 1. (J. Maciejewski).
"Polski Słownik Biograficzny", tom 1,1935, s. 252-254
Słownik pseudonimów pisarzy polskich t. 4 wydany Wrocław 1996, s. 24
Got Jerzy, "Teatr krakowski pod dyrekcją A. Skorupki i S. Koźmiana 1865-1885". Repertuar". Wrocław 1962.
b) opracowania, wspomnienia, recenzje, nekrologi

"Świat Michała Bałuckiego". Pod red. T. Budrewicza. Kraków 2002.
Ciechowicz Jan, "Dlaczego Michał Bałucki popełnił samobójstwo? ", "Pamiętnik Teatralny"1995, z.3-4.
Jasińska Z, "Smutne oblicze komediopisarza (oraz M. Bałucki:) Listy". "Roczniki Humanistyczne" 1976, nr 1.
Maciejewski Janusz, "Przedburzowcy. Z problematyki przełomu między romantyzmem a pozytywizmem". Kraków 1971.
Makomaska Ewa, " Zza kulis teatru krakowskiego, czyli skandal w Garwolinie". "Pamiętnik Teatralny" 1981, z.1.
Pieniążek Czesław, "Michał Bałucki. Szkic literacki przez". Poznań 1888./ dostęp: http://pl.wikisource.org/wiki/Micha%C5%82_Ba%C5%82ucki._Szkic_literacki
Rzętkowski Stanisław.M., "Michał Bałucki. Sylwetka". "Echo Muzyczne i Teatralne"1884,nr18
Sobiecka Anna, Bałucki na scenie", 1867-1901. Słupsk 2007.
Sobiecka Anna, "Bałucki redivivus?". "Słupskie Prace Humanistyczne" Seria Filologia Polska nr 3, PAP Słupsk 2004, s. 127-138.
Sobiecka Anna, "Michał Bałucki i teatr. Wybrane problemy i aspekty". Słupsk 2006.
Szymanowski K., "Komedia konkursowa M. Bałuckiego".[W:] "Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu", Wrocław 1966.
Tytkowska Anna, "W kręgu piękna, prawdy i polityki. Krakowska Krytyka teatralna w latach 1865-1885". Katowice 2000.
Witkowska Karolina, "Spuścizna rękopiśmienna Michała Bałuckiego w zbiorach poznańskich".[W:] "Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu.
Zanoziński Jerzy, "Nieznany krytyk artystyczny - Michał Bałucki". [W:] "Materiały do studiów i dyskusji z zakresu teorii i historii sztuki, krytyki artystycznej oraz badania nad sztuką." Warszawa 1953.
oprac. Anna Tytkowska