Gombrowiczowska "Historia"
Nowy kierownik artystyczny Teatru Polskiego we Wrocławiu, Jacek Bunsch, należy do młodego pokolenia reżyserów teatralnych, którzy coraz wyraźniej stają się prawodawcami polskich scen. O Bunschu, Lupie, Babickim czy Pawłowskim mówi się obecnie wiele. W nich widza się przyszłość naszego teatru.
"Historia" Gombrowicza, sztuka, mało znana i przez autora nie dokończ na, której tekst Jacek Bunsch opracował i wyreżyserował, rozegrana została w znakomicie zaprojektowanej przez Wojciecha Jankowiaka i Michała Jędrzejewskiego scenografii. Noszący imię autora "Pornografii", główny bohater spektaklu, Witold, osaczony został w przestrzeni zamkniętej systemem piętrowo ustawionych szaf. Z tychże szaf wyłaniać się będą kolejne persony dramatu: Matka (Krzesisława Dubielówna), Ojciec (Zygmunt Bielawski), Rena (Krystyna Krotoska), Janusz (Tadeusz Szymków) i Jerzy (Henryk Niebudek). Pomysł z szafami uwyraźnia oniryczny kształt spektaklu, dookreśla i dopowiada metaforyczne sensy. Mało tego - kiedy rodzice i rodzeństwo Witolda na prawach logiki snu przemieniać się będą w coraz to nowe postacie historyczne (Cesarzową, Cara, Rasputina, Ministra itd.), z szaf wyzierać będzie niezbadana twarz Historii, by nam wszystkim przyprawić "gębę". Zwłaszcza wielce udana teatralnie jest wizja wojny. Ostre światło wydobywa obraz (i odgłos) maszerujących butów Tak, bo to buty maszerują, nie ludzie. Buty, których Witold nigdy nie ubierze...
Póki co siedemnastoletni Witold (Miłogost Reczek) broni się jeszcze. Jego jedynym orężem są bose stopy, które tak bardzo drażnią otoczenie. "Bosość" Witolda jest rodzajem wyzwania rzuconego .światu, zarówno temu "prywatnemu", jak i "historycznemu". Bose stopy wychylać się będą z niezliczonych wnętrz szaf. Nawet ludzie z najbliższego otoczenia Witolda, by porozumieć się z nim, muszą zdjąć buty. Ta brawurowo zagrana scena przywodzi na myśl doświadczenia najlepszych teatrów alternatywnych, tworzących metodą tzw kreacji zbiorowej. Zdjęcie butów to również panaceum na odkażenie wielkiej polityki. Witold poradzi Piłsudskiemu, aby i on spróbował dotknąć ziemi bosą stopą.
Wyraźne we wrocławskiej "Historii" jest przeciwstawienie Witolda całej "reszcie świata". Nie znaczy to jednak, że Witolda stać na romantyczny bunt. Romantyczna postawa jest już niemożliwa, gdyż Historia jest nie tylko amorficzna, ale i absurdalna.
Oniryzm "Historii" Gombrowicza nie ma nic wspólnego ze zwulgaryzowaną wersją psychoanalitycznej wiwisekcji. Sen Witolda - Bosonoga jest rodzajem snu na jawie. Jednostka staję, bezbronna wobec niezrozumiałych praw rządzących rzeczywistością. Deklarowana "niedojrzałość", pojmowana w aspekcie biologicznym, a przede wszystkim psychospołecznym, "upupia" człowieka, ale i nadaje sens jego posłannictwu współuczestniczenia w biegu "światowych" wydarzeń.
Bardzo współczesną, "pokoleniową", wydała mi się inscenizacja Jacka Bunscha. Z Gombrowicza wybrał to, co stanowić może podstawę naszej utylitarnej, używanej na co dzień historiozofii. Nakazuje nam ona, mimo ewidentnych tęsknot do porządkującego racjonalizmu, patrzeć na okres międzywojenny (i nie tylko) jako splot wydarzeń, których połączenia i wynikające z nich konsekwencje, są odczuwane jako irracjonalne. Stąd drapieżność sądów, sarkazm, ironia, a nawet szyderstwo, które jednakowoż obrócić się mogą przeciwko nam. A już na pewno nie czynią nas szczęśliwszymi. Cóż bowiem radosnego w konstatacji, iż Historia przerasta Jednostkę?
No bo jakież mechanizmy ujawnia "rzeczywisty sen" przeżywany na scenie przez bosonogiego Witolda? Historia zjadliwie upostaciowioną w Carze, Wilhelmie II czy Piłsudskim odsłania swą groteskową maskę, z której wyłania się Absurd. I nawet "dziadek" Piłsudski nie może być nikim innym jak tylko Józkiem. Nie oznacza to jednak, iż Historia trwa mimo nas. Wprost przeciwnie - uciec od niej nie można. Ta, której wyrazem jest stukająca buciorami II Apokalipsa, pozostawi Witolda samotnym i opuszczonym. Z tej chorej, zaśmieconej i zabrudzonej rzeczywistości zrodzą się formy niepełne i skarlałe.
