Artykuły

"If" w reż. Pawła Passiniego w neTTheatre w Lublinie. Pisze Grzegorz Józefczuk w Gazecie Wyborczej - Lublin.

Opisana przez Eurypidesa dwa i pół tysiąca lat temu historia pozostaje nieustająco prowokująca i kusząca. Kto w nią wejdzie, zostaje opętany i nie może się od niej uwolnić - zdaje się uważać Paweł Passini.

Flota Agamemnona i Menelaosa nie może płynąć, bo nie ma wiatru, co jest karą nałożoną na Agamemnona przez Artemidę. Pośrednik, czyli wróżbita, donosi, że aby boginię przebłagać, wódz musi złożyć w ofierze ukochaną córkę Ifigenię. I ten podstępem córkę na miejsce ofiary w Aulidzie sprowadza (...) Najmocniejszy ponadczasowy dylemat "Ifigenii w Aulidzie" to konflikt powinności zbiorowej, obywatelskiej, ponadosobowej, racji stanu - ze sprawami prywatnymi i relacjami z najbliższymi. Konflikt postawiony na ostrzu noża, bo przecież wymagający krwi i możliwości wiecznego wyrzutu sumienia. Czy to problem tylko władców, czy też tzw. ludzi szarych? A dzisiaj, czy to problem aktualny, skoro po latach, a nawet wiekach wyrzeczeń, ofiar oraz przymusów i terroru wolimy myśleć raczej o przyjemnościach, a może nawet i o szczęściu? (...) Czy potrzeba nam dzisiaj ofiar? Komu je składać? Czemu miałyby służyć?

Paweł Passini, którego spektakl "If" według "Ifigenii w Aulidzie" miał premierę w piątek, rzecz jasna skupia się nie na opowiedzeniu z kronikarską dokładnością tekstu Eurypidesa. Owszem, reżysera interesuje fabuła i postacie (...) ale jako obiekty symboliczne, na których można nadbudowywać różnorodne interpretacje: o relacjach społecznych i osobistych, o erosie i śmierci, o obowiązku i przyjemności, o pokorze, poddaniu i gwałcie, o oficjalności i prywatności, o tym, kim jest kobieta, a kim mężczyzna (...)

Ifigenia w spektaklu Passiniego jest małą dziewczynką w białych, powiewnych szatach, tańczy z niewinnym, aseksualnym wdziękiem, a przez moment pojawia się w kostiumie misia uszytym na wzór "tego" misia z dzieciństwa. Sam reżyser - niczym antyczny chór - komentuje spektakl, śpiewając i grając na elektrycznej gitarze, ubrany w nieco za małą jak na niego tradycyjną, białą suknię ślubną jak na wideo ze ślubu wujka Cześka. Zmieniają się płci albo ich insygnia. Mężczyźni wdziewają pończochy i bardzo wysokie szpilki, kobiety - paramilitarne stroje. Panowie w pończochach rządzą światem? Postacie zamieniają się aktorami, a aktorzy zamieniają rolami. Polifoniczne teatrum świata wciela się w teatrum samego teatru (...)

Co jednak w tym obłędnym i uniwersalnym teatrum jest ważne? Jego ukryty porządek i jego totalność. Porządek podkreśla reżyser poprzez kody ruchu, wpisane w kody scenografii, totalność - poprzez obecny w każdej postaci związek między ruchem, gestem, mową i językiem. Lecz obok tego uporządkowania równie ważny jest bunt, coś, co jest przeciwne i nagłe. Taka wydaje się, uogólniając, konstrukcja spektaklu: od formy porządkującej - do jej rozbicia i kolejnych cykli tych przemian. Takie tętno nadaje spektaklowi o afabularnej i otwartej strukturze wyraźnego rytmu, co więcej - rytmu dojmującego, znaczącego, przejmującego.

"If" Pawła Passiniego to bardzo ciekawe przedsięwzięcie wymagające od aktorów ogromnej pracy, eksperymentujące i atrakcyjne muzycznie, wizualnie i aktorsko. "If" pozostaje w pamięci, mapa sceny i ruch postaci tej boskiej igraszki w wersji Passiniego mają w sobie potencję poruszenia widza. Lecz o co w tym chodzi, po której stronie znajdujemy się my sami, po stronie sceny czy widowni? - każdy musi rozstrzygnąć sam.

Afabularność, obce, źródłowe języki, rytmizacja, muzyczność, otwartość struktury wywołują skojarzenia ze spektaklami Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice (...) Lecz teatr Passiniego żywi się zupełnie inną teatralną poetyką, niż Włodzimierza Staniewskiego, inaczej rozumie zwartość i dyscyplinę oraz empatię z bohaterami swoich spektakli.