Artykuły

poniedzialek, tvp 1

Scenariusz tv i reżyseria: Jerzy Jarocki

Występują: Mariusz Bonaszewski (Superiusz, Internowany I, Anatol), Krzysztof Dracz (Nauczyciel, Bartodziej, Komendant), Halina Rasiakówna (Pani, Nauczycielka), Henryk Niebudek (Ojciec), Marek Ryter (Syn, Konferansjer, Internowany II), Kinga Preis (Córka, Uczennica), Milłgost Reczek (Porucznik Zieliński, Internowany V), Ewa Skibińska (Anabella), Paweł Okoński (Drab, Zomowiec II), Bożena Baranowska (Baba) i inni.

Telewizyjna wersja przedstawienia, które miało swą premierę na scenie Teatru Polskiego we Wrocławiu jesienią 1998 roku. Wszyscy długo czekali na to kolejne spotkanie dwóch wybitnych twórców, Sławomira Mrożka i Jerzego Jarockiego - reżyser ma w swej artystycznej biografii wiele słynnych inscenizacji dramatów tego autora. Tym razem Jerzy Jarocki wybrał z twórczości Mrożka wątki z dramatów, które odnoszą się do nie tak dawnej historii Polski - okresu zwanego PRL. Historia ta bez wątpienia dotyczy większości widzów. Z końcem wieku warto popatrzeć na nią z dystansu, często ironicznie.

W sztuce, którą "Jarocki napisał Mrożkowi", jak to dowcipnie określił jeden z recenzentów, wykorzystano fragmenty kilku dramatów: "Zabawa", "Emigranci", "Alfa", "Pieszo", "Portret", a także felietony i artykuły Mrożka, m.in. słynny szkic "Popiół i diament?" z 1983 roku, oraz pieśni z lat stalinowskich i nie tylko. Złożona z tak różnych elementów mozaika umożliwia widzom podjęcie intrygującej gry literackiej, prześledzenie szczególnego "dialogu" pomiędzy poszczególnymi tekstami. Jednocześnie odsłania się obraz rzeczywistości odbity w dramatach pisanych na przestrzeni kilkudziesięciu lat i ujawnia się stosunek autora do różnych postaw bohaterów "skażonych PRL-em". Istotnym impulsem do stworzenia spektaklu była jedyna sztuka dotycząca stanu wojennego napisana w czasie, gdy on jeszcze trwał, w 1982 r., a opublikowana rok później - z "Alfy" reżyser wziął wiele scen, łącznie ze snem o Lechu, który pojawia się nocą osadzonym "w internacie" postaciom z innych sztuk Mrożka. Notabene, każdy z wykonawców wciela się w kilku Mrożkowych bohaterów. Jednak, jak podkreślano w wielu recenzjach, "Historia PRL według Mrozka" nie stała się okazją do ferowania wyroków ni ocen. Pisano wręcz: "Rzadko ogląda się przedstawienia równie przenikliwe i bez taryfy ulgowej traktujące wszystkich".

Wojna ma się ku końcowi, choć niebo jeszcze rozdzierają błyski i huk wystrzałów. Ojciec z synem wędrują nie wiadomo dokąd, z całym dobytkiem w jednej walizce. Marzą, że po wojnie "zajmie się nami Ameryka", po ulicach można będzie chodzić jakby nigdy nic, bez żadnej kontroli, i mówić wszystko, co się chce. Nagle pojawiają się uzbrojeni ludzie, porucznik pyta - a wy kto? Swoi, pada odpowiedź, ale wątpliwości pozostają. Co za swoi i kto tu jest kto - pytanie kluczowe dla całej sztuki.

"Czarna wrona tańczy w śniegu tango..." - śpiewają i tańczą internowani. Funkcjonariusze wyganiają wszystkich na spacerniak. Po chwili wnoszą chłopaka z krwawymi śladami pał na plecach. Dlaczego, za co? Kto kogo gonił, kto przed kim uciekał i dlaczego? Człowieku, po coś uciekał - kolejne kluczowe pytanie dla polskiej kultury, polskiej rzeczywistości. Wszyscyśmy wiedzieli, co oni robili, od czterdziestego czwartego - mówi jeden z obecnych. - Ale można było nie wiedzieć, że się wie - odpowiada inny internowany.

Zmieniają się sceny jak obrazki w kalejdoskopie. Mnożą się pytania. Komu trudniej żyć - nam czy wam? Tym, którzy fałszują, bo po raz pierwszy w życiu śpiewali "Naprzód, młodzieży świata"? Tym, którzy po latach doczekali się miana szmaty? Każda z postaci ma inny bagaż doświadczeń, ale zrzucić go równie trudno.