Artykuły

Trzy kobiety w kuchni. Tu, za kulisami, "na zapleczu" rzeczywistości, historii, wielkiej polityki rządzą, właśnie one, prezydentki - panie i władczynie zamkniętego w czterech ścianach mieszczańskiego światka. Każda z nich ma marzenia. Greta upa­ja się myślą o Fredku. Maryjka pragnie odnosić sukcesy na polu przepychania ustępów. A chorobliwie oszczędna Erna chce najeść się do syta wątro­bianki. Wątrobianka jest ważna także z innego powodu. Zrobiona z wątro­by i innych wnętrzności, trafia po zje­dzeniu do naszej wątroby (przychodzi na myśl tytuł innego dramatu Schwaba), kończąc bieg tam, gdzie realizuje się Maryjka. Werner Schwab stawia znak równości między tym, co jemy, czym jesteśmy, i tym, co po nas zosta­nie - wszystko to jedna wielka sterta odpadów. Okrutna to diagnoza. Schwab odziera nas ze skóry, bezlito­śnie odsłania to, co dzieje się w na­szych wnętrzach, lepiej powiedzieć, wnętrznościach, sięgając tego, co w nich tkwi.

Teatr Powszechny, który zdecydo­wał się wystawić znakomitą sztukę głośnego austriackiego skandalisty, mógł liczyć na sukces. Przedstawienie firmowały nie byle jakie nazwiska. Ro­le powierzono trzem świetnym ak­torkom: Elżbiecie Kępińskiej, Joannie Żółkowskiej, Ewie Dałkowskiej. Re­żyserii podjął się Grzegorz Wiśniew­ski, który przetarł szlaki do Wernera Schwaba realizując ten sam dramat, z dużym powodzeniem, w Teatrze STU w Krakowie trzy lata temu. Bar­bara Hanicka zaprojektowała skróto­wą, syntetyczną scenografię i kostiu­my wyrażające mentalność bohate­rek. Muzykę skomponował Bolesław Rawski. Niestety z dramaturgii sięga­jącej aż do samych trzewi pozostał obyczajowo-rodzajowy obrazek z ży­cia trzech ograniczonych, wykośla­wionych, przetrąconych przez los ko­biet. Aktorki brodziły przy brzegu dramaturgii fekalnej. Żeby ją jednak zrozumieć, trzeba razem ze Schwabem zejść tam, gdzie głębiej chyba nie można, do samych bebechów. Trzeba przekroczyć "granice aktorskiej ciele­sności, obnażając dzięki temu nieosią­galne wnętrze swoich postaci".

Bohaterki Schwaba są bardzo au­striackie i ponadnarodowe, są ciele­sne do bólu i alegoryczne, są konkret­nymi postaciami z krwi i kości i są po­sklejane z rozbitych na kawałeczki ży­ciorysów, tęsknot, osobowości prze­różnych postaci kobiecych przewijają­cych się w literaturze. Są trzy, tak jak trzy są siostry u Czechowa. "Prezydent­ki" zawierają karykaturalną, zdegrado­waną wersję mitu Czechowowskich trzech sióstr. Erna, tak jak Olga, stoi na straży porządku. Greta, podobnie jak Masza, jest najbardziej kochliwa. Maryjka, na wzór Iriny, ma misję. Dla obu najważniejsza jest praca. Zagrać tę niejednoznaczność pojawiającą się na różnych poziomach dramatu to nie lada sztuka, która się nie powiodła.

Powierzchowne odczytanie dra­matu sprawia, że publiczność bawi się najlepiej w trakcie pikantnych opowieści Grety, a chyba najwięk­szy aplauz wzbudza sprośna ludowa śpiewka "Miała baba mikołajka" w wy­konaniu Maryjki. Widownia zanosi się od śmiechu podczas antyklerykalnych czy antykościelnych aluzji. Tymczasem autentyczna wiara i reli­gijność nie były przedmiotem kryty­ki Schwaba. Jego sztuka wymierzo­na jest w religijny fundamentalizm i płytką wiarę. Premierowa publicz­ność wychodziła z przedstawienia w znakomitych nastrojach. Nawet męczeńska śmierć Maryjki nie zdo­łała zepsuć jej humoru, zmusić do refleksji.

Z przedstawienia płyną jednak nie­wątpliwe korzyści. Schwab wreszcie doczekał się premiery w Warszawie. Po Szczecinie, Krakowie, Olsztynie, Wrocławiu, Bielsku-Białej. Dobrze również, że aktorki mogły zetknąć się z dramaturgią, która wymaga tak wiele: upokorzenia, zejścia w głąb siebie, zerwania z manierą podobania się publiczności. Chwała aktorkom, że przełamały opór, niechęć, być mo­że nawet wstręt i dały się namówić do grania postaci ulepionych z języka lepkiego jak śluz, za to, że odważyły się spróbować, jak smakuje wątro­bianka a la Werner Schwab.