Artykuły

W formacie MP3 ukazała się przejmująca powieść inicjacyjna "Życie przed sobą" francuskiego pisarza Émile'a Ajara. Jej narratorem jest arabski chłopiec wychowywany przez zniedołężniałą Żydówkę. Audiobook powstał w łódzkim wydawnictwie mała litera / studio.

Książka została nagrana - jak wszystkie audiobooki małej litery - w Studiu Polskiego Radia w Łodzi. Słucha się jej przez 7 godzin i 13 minut. W rolę lektorki, a zarazem narratorki opowieści wcieliła się młoda aktorka filmowa i teatralna Roma Gąsiorowska, którą widzowie mogli zobaczyć w "Wojnie polsko-ruskiej" na podstawie prozy Doroty Masłowskiej oraz w serialu "Londyńczycy". Udzieliła ona głosu postaci kilkuletniego Araba Mohammeda, który opowiada o dzieciństwie spędzonym w nielegalnej ochronce na szóstym piętrze kamienicy w Belleville, wieloetnicznej dzielnicy Paryża, zamieszkiwanej przez kobiety uprawiające najstarszy zawód świata, alfonsów, złodziei, klaunów i wszelkiego autoramentu biedotę francuską. Prowadząca nietypowy dom dziecka pani Rosa jest polską Żydówką, która przeżyła Auschwitz, "żydowską siedzibę w Niemczech, gdzie ich [czyli Żydów] palono" - jak z dziecięcą naiwnością mówi mały bohater. Dawniej była prostytutką. Teraz - zniedołężniała i ociężała - za pieniądze opiekuje się niechcianymi dziećmi innych prostytutek i od czasu do czasu spogląda na ukryty pod łóżkiem portret "pana Hitlera".

Momo doskonale wie, czym parała się jego matka. Ale - oswojony z widokiem "strączycieli" i kobiet wystawiających swe ciało na sprzedaż - nie potępia jej. Prostytutki to dla niego kobiety, "które sobie radzą". Bez wątpliwości przyjął zasłyszaną gdzieś teorię, że wziął się z braku higieny.

Bardziej boli chłopca nieustalona kwestia wieku. Pani Rosa nie zapisała daty jego urodzin, a podopiecznym wystawiała fałszywe papiery, obawiając się nalotu policji lub opieki społecznej. Smuci go również brak jakichkolwiek wiadomości na temat ojca. Ale gdy pewnego dnia do pani Rosy zgłasza się mężczyzna podający się za ojca Mohammeda, a przez ostatnich 11 lat zamknięty w szpitalu psychiatrycznym, chłopiec jest tylko przerażony, by nic nie rozdzieliło go z opiekunką. Przy okazji dowiaduje się, że jest o cztery lata starszy, niż sądził, bo Żydówka okłamywała go, by nie stracić ulubionego dziecka.

Ajar, a właściwie Romain Gary, stworzył przejmującą kreację chłopca, który w niesprzyjających warunkach uczy się altruizmu i odpowiedzialności i rozpaczliwie pragnie zwrócić na siebie uwagę innych - czy to przez kradzieże w sklepie, czy planowane stworzenie dzieła na miarę "Nędzników" Hugo.

Za sprawą narracji prowadzonej z perspektywy chłopca dziecięca logika, nieporadność językowa ("wszyscy byli plemnikami z jego plemienia") i ciekawość świata zderzają się z brutalnością rzeczywistości. Obdarzona młodzieńczym głosem Roma Gąsiorowska dostosowuje intonację do dziecięcego sposobu wypowiadania słów i zdań, bardziej "płasko" artykułując samogłoski. Nastroju dopełnia muzyka Tomasza Brajtera i Michała Brzozowskiego, nagrana między poszczególnymi fragmentami opowieści.

Wydane w 1975 roku "Życie przed sobą" to druga powieść, za którą Romain Gary otrzymał prestiżową Nagrodę Goncourtów. Wyróżnienie może być przyznane autorowi tylko raz w życiu, dlatego książkę Gary napisał pod pseudonimem Émile Ajar, pragnąc udowodnić krytykom, że posiada prawdziwy talent literacki. Mistyfikacja wyszła na jaw dopiero po jego śmierci.

Mała litera / studio wydała już wcześniej audiobook, w którym narratorem jest dziecko: "Dlaczego dziecko gotuje się w mamałydze" rumuńskiej pisarki Aglai Veteranyi.