Artykuły

"Arka Noego. Nowy koniec Europy" w reż. Janusza Wiśniewskiego w Teatrze Nowym w Poznaniu. Pisze Tomasz Mościcki w Dzienniku - dodatku Kultura.

25 lat temu "Koniec Europy" Janusza Wiśniewskiego w poznańskim Teatrze Nowym był sensacją. Dziś artysta wspomina tamten tytuł, lecz nowe przedstawienie podobnej gorączki nie wzbudzi. Co nie oznacza, że nie ma o czym mówić. Bo jak najbardziej jest.

Ćwierć wieku temu Wiśniewski dzielił krytyków. Byli tacy, którzy pokrajaliby się na plasterki za "Koniec Europy", "Modlitwę chorego przed nocą", "Walkę karnawału z postem" i zamykające dekadę łat 80. "Olśnienie". Innym z Wiśniewskim było nie po drodze. Po "Arce Noego. Nowym końcu Europy" nie powstanie zapewne żaden demaskatorski tekst w rodzaju słynnych "17 zdań w sprawie Wiśniewskiego" zapisanych ćwierć wieku temu w "Teatrze" przez Janusza Majcherka, wówczas pełniącego funkcje "młodego gniewnego". Dziś Wiśniewski, enfant terrible lat 80., a i sam Majcherek awansowali do roli klasyków w swoich specjalnościach. Sądzę jednak, że i pogromca Wiśniewskiego i ci, którym ten teatr był nie w smak, wobec nowego przedstawienia nie byliby już tak wojowniczy. Dziś na ten spektakl patrzy się z ulgą, mając w pamięci to, co piszczy na innych scenach. Na tym tle teatr Wiśniewskiego nie jest już tym, czym był ongiś. Ta bezwstydnie niemal podkreślana teatralność, skrajne skonwencjonalizowanie, mordercza precyzja scenicznego działania nagle odkryły powab, którego być może wcześniej nie dostrzegano. Widząc taki teatr, stare konie zarżą na wspomnienie mołojeckiej sławy minionej młodości, a teatralne źrebięta oszaleją ze szczęścia. I nie dziwota: dla wielu z tych młodych ludzi taka kwintesencja teatralności po paru sezonach scenicznego "żyćka w skali 1:1" może być czymś nowym. Taki teatr to dziś gatunek endemiczny. Występuje rzadko i miejscowo.

Prościutka scenografia: zgrzebne mebelki, metalowe łóżko po lewej, wygnieciona pościel, od spodu obryzgana czymś czerwonym - pewnikiem krew. I w tej scenografii oldboje: Wiśniewski, Jerzy Satanowski, kompozytor i wykonawca oraz Emil Wesołowski - choreograf, znów puszczają w ruch ludzkie kukiełki, podobne do tych sprzed lat. Na kilku twarzach podobne ekspresjoni-styczne make-upy, tym razem jednak jakby nieco ich mniej, ale ci ludzie figurynki znów poruszają się znanym nam już mechanicznym ruchem nakręcanych automatów albo przemierzają scenę krokiem koni tresowanych na maneżu. A ruszają się w takt muzyki komponowanej przez Satanowskiego według starej i znanej recepty: chcesz uzyskać nastrój zagrożenia, sytuacji ekstremalnej - daj w moll, szybko i ostinatowo, i te powtarzane frazy moduluj w górę. Ścieżka dźwiękowa Satanowskiego najbardziej przypomina tamten teatr Wiśniewskiego. Sceniczne obrazy o dużej urodzie dość często górują nad przekazem intelektualnym.

Dlatego Wiśniewskiego należy bardziej oglądać, niż rozumieć, choć gdyby trochę to przedstawienie poskrobać, dawne zarzuty Majcherka o "wszystkoizm", o powtarzanie "kilku prawd co nienowe" można by powtórzyć i teraz. Tylko... jakież to my prawdy słyszymy z innych scen? Nawet i tych już nie. "Nowy koniec Europy" opatrzony jest przedtytułem "Arka Noego". Może lepszy byłby "Wieża Babel", bo na scenie obok Polaków Niemcy, Izraelczycy, Włosi, Austriacy aktorzy z Kosowa, nawet Hindus. Bardzo zglobalizowany ten Wiśniewski, który przebył przez te ćwierć wieku skomplikowaną drogę, by wrócić do źródeł międzynarodowym projektem kilku różnych teatrów. Aż bierze ciekawość, jak długo i w jaki sposób

będzie można utrzymać w repertuarze przedstawienie o takiej obsadzie. Twórca, który przed laty bulwersował - nagle stał się gatunkiem rzadkim. Gatunek przecież nie na wymarciu - teatr Wiśniewskiego ma przed sobą długie lata, kto jednak wie, czy już dziś nie należy go otoczyć opieką taką, na jaką zasłużył choćby miś panda: też rzadki, a i rozmnożyć go niesłychanie trudno.