Artykuły

Marek Pieniążek. Obecnie stoimy przed koniecznością odmiennego sposobu prezentowania i przechowywania pamiątek, wszelkich eksponatów i fragmentów scenografii teatralnych aniżeli jeszcze w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Dziś młodzież, zanim zdecyduje się na poszukiwanie lub potwierdzenie interesujących ją informacji w bibliotekach, książkach, encyklopediach najpierw po informacje sięga do wyszukiwarek internetowych. Atrakcyjność materiału dostępnego w internecie decyduje często o dalszym zagłębianiu się poszukiwacza w temat lub o jego porzuceniu.

Na osobach będących depozytariuszami wartości wypracowanych przez innych spoczywa obowiązek i odpowiedzialność za sprostanie aktualnym wymogom zmediatyzowania i udostępnienia najważniejszych wartości z dorobku artystów, zwłaszcza artystów odchodzącego pokolenia.

Na sympozjum "Sztuka i wolność" w kwietniu 1990 r. Kantor mocno podkreślał pierwszorzędne znaczenie Crioteki dla przechowania jego idei twórczych. Mówił: "Cricoteka liczy ogromną ilość pism teoretycznych, książek, recenzji z całego świata, fantastycznych zdjęć. To na naszych wystawach można zobaczyć wszystko to, co należy do życia teatru. I ja chcę to przekazać następnemu pokoleniu. Ale potrzebuję, ażeby ta instytucja, to archiwum miało zapewnioną egzystencję. Że nie przyjdzie kiedyś jakiś Pan i powie: proszę to wszystko schować do magazynu. Bo już mi tak raz powiedziano.(...) I część tego wszystkiego znajduje się w tych magazynach. (...)"

Na dzień dzisiejszy, proszę państwa, nadal większość obiektów, kostiumów, manekinów znajduje się w magazynie Cricoteki. Nie zmienią tego stanu rzeczy okazjonalne wystawy lub stała ekspozycja ograniczona do wnętrz piwniczki przy ul. Kanoniczej lub jednej sali w Krzysztoforach. W historii Cricoteki jedynie raz udało się zaprezentować możliwie całą zawartość jej zbiorów. Była to wystawa w Maisons du Spectacle w Brukseli, gdzie w 1995 pokazano niemal całość zbiorów Cricoteki wraz z elementami przestrzeni teatralnych wzbogaconych kontekstami malarskimi i fotograficznymi. Nie muszę chyba wspominać o kosztach takiego przedsięwzięcia, które mimo swojej doniosłości i tak skazane zostało na kilkumiesięczny byt. Dlatego jedynym sposobem na szybkie, możliwie najszersze, najpełniejsze i co może wydać się dziwne - najtrwalsze zaprezentowanie artystycznego dorobku Kantora jest użycie multimedialnej przestrzeni internetu.

Mamy świadomość, że z wolna wyczerpuje się klasyczny, muzealny sposób prezentowania dzieł sztuki, a zwłaszcza sztuki tak wielowymiarowej jak sztuka Tadeusza Kantora. Nie możemy czekać z założonymi rękami na potencjalnego badacza i na zwiedzających, powinniśmy sprostać nowoczesnym standardom i nie pozostawać w tyle za komercyjnymi firmami już od dawna znakomicie wykorzystującymi nowoczesne multimedia.

Kantor starał się stworzyć możliwie najlepszy sposób udostępniania zwiedzającym zbiorów Cricoteki i świadectw jego artystycznych dokonań. Na wspominanym już sympozjum, na kilka miesięcy przed śmiercią, powiedział: "Jeszcze kilka lat potrzeba mi na to, ażeby stworzyć żywe muzeum, coś takiego, co może wzbudzić protest u młodego pokolenia. Z tego może się narodzić coś zupełnie nowego, coś zupełnie przeciwnego. Ale w każdym razie będzie to ten materiał, który potrafi poruszyć młodych ludzi zainteresowanych sztuką, a głównie teatrem".

Szanowni Państwo! Młodzi ludzie wciąż odwiedzają Cricotekę, często specjalnie i tylko dla Kantora przyjeżdżają z Australii, Argentyny, Stanów Zjednoczonych. Nie wahają się ponieść ogromnych wydatków dla samej możliwości znalezienia się w miejscach w których tworzył Kantor. Poszukują śladów po artyście, próbują się poprzez własne doświadczenie i poznanie Polski i Krakowa zbliżyć do tajemnic dzieła artysty.

Co łączy tych wszystkich wszystkich ludzi? Przede wszystkim najwyższy szacunek do artystycznych osiągnięć Tadeusza Kantora i rozpoznanie w jego dziełach siły niezwykłej osobowości, która poprzez swoją biografię wciąż odsłania absolutną, najintymniejszą prawdę o indywidualnym ludzkim losie uwikłanym w prawa okrutnego świata.

Mając pełną świadomość niegasnącego zainteresowania sztuką Kantora postanowiliśmy wykorzystać możliwości, które otwiera przed nami sieć internetu. Nie rezygnując z dotychczasowego sposobu udostępniania zbiorów rozpoczęliśmy prace nad nowoczesnym, spełniającym oczekiwania współczesnego człowieka Elektronicznym Muzeum.

Prace polegające na przygotowaniu warunków wstępnych do realizacji projektu trwały ponad rok. W tym czasie wykonaliśmy w edytorze Word komputerowy, kompletny katalog recenzji kolejnych pokazów wszystkich granych przez Cricot 2 spektakli. Spis ten zawiera pełny opis bibliograficzny publikacji odnoszącej się do danego spektaklu i informację, czy dana pozycja znajduje się w zbiorach Cricoteki. Katalog ten ma objętość ok. 300 stron.

Na potrzeby odpowiedniej organizacji internetowego projektu stworzyliśmy również pełną teatralną kronikę Tadeusza Kantora poczynając od przedwojennego pokazu "Śmierci Tintagilesa" Maetrerlincka na ostatnim, praskim spektaklu "Umarłej klasy" z 1992 skończywszy. Kronika zawiera informacje o dacie premiery i kolejne pokazy danego spektaklu wraz z każdorazowo weryfikowana obsadą.

Ponadto udało mi się wreszcie wykonać, od dawna oczekiwaną, pełną polską i obcojęzyczną bibliografię podmiotową pism Tadeusza Kantora oraz polską i obcą ponad pięćdziesięciostronicową bibliografię przedmiotową pozycji poświęconych jego twórczości teatralnej.

Wykonane bibliografie są wzajemnie komplementarne: spis recenzji jest dopełnieniem kroniki teatralnej. Bibliografia przedmiotowa i podmiotowa informują o aktualnym stanie badań nad dziełem Kantora oraz stanowią najlepszy punkt wyjścia do jakichkolwiek poszukiwań wszelkich materiałów dotyczących teatru "Cricot 2". Wciąż trwają prace nad przygotowaniem pełnej kroniki wystaw plastycznych Tadeusza Kantora oraz opracowaniem katalogu prac Kantora w kolekcjach polskich i światowych muzeów. Rozpoczęliśmy prace nad stworzeniem pełnej bibliografii plastycznej artysty.

Wykonaliśmy też elektroniczną bazę danych opisującą nasze zbiory obiektów przechowywanych w magazynie. Rejestruje ona historię wystawienniczą obiektów oraz ich stan zachowania. Dzięki niej można przy użyciu komputera w momencie dotrzeć do fotografii obiektów, sprawdzić ich udział w wystawach, zdobyć ważny w przypadku montażu wykaz elementów konstrukcji.

Jednak spisy i bibliografie w obecnej zelektronizowanej epoce z pewnością nie będą atrakcyjnym materiałem dla przyszłych gości Wirtualnej Cricoteki. Owe bibliografie będą w naszym projekcie naukowym, ważnym i niezbędnym materiałem, ale tylko materiałem służącym do stworzenia czegoś więcej niż tylko kolejny wykaz i spis. Gdybyśmy poprzestali tylko na spisaniu i biernym udostępnianiu zbiorów Cricoteki prezentowalibyśmy sztukę Tadeusza Kantora "w martwym systemie bibliotekarskim", przeciwko któremu protestował twórca Cricoteki.

Zatem aby nie popaść w muzealną rutynę staramy się postępować według intuicji i wskazówek Kantora. W oparciu o biografię artystyczną Tadeusza Kantora zorganizowaną według wymienionych wyżej bibliografii chcemy umożliwić każdemu w każdym zakątku świata wgląd w zwirtualizowaną przestrzeń życia i wyobraźni artysty.

Jako pracownicy Cricoteki stanęliśmy zatem przed problemem odbudowania przestrzeni podmiotowości nieżyjącego już twórcy w wirtualnym świecie przestrzeni komputerowej. Jak śmiemy przypuszczać, przy udziale najnowocześniejszej techniki w niedługim czasie będziemy mogli uruchomić i udostępnić wszystkim użytkownikom internetu "wnętrza" naszego muzeum będące swoistym odpowiednikiem przestrzeni pamięci artysty.

Elektroniczna Cricoteka, jak można przypuścić, będzie realizacją marzeń Kantora o przestrzeniach pamięci udostępnianych w intymnym kontakcie każdemu uciekinierowi ze świata prymitywnej władzy i populistycznych sądów. Z pomocą nowoczesnej techniki postaramy się odtworzyć "biedny pokoik wyobraźni" artysty możliwy do wywołania kilkoma kliknięciami niemal wszędzie.

Obecnie tylko powszechnie dostępne internetowe medium może sprostać takiemu wyzwaniu. Na pewno dziś nie sprostają już temu zadaniu kolejne tomy opracowań naukowych, które po pierwsze: nawet po wydaniu nie są dostępne w każdej bibliotece jednocześnie w kilku wersjach językowych, po drugie: wprowadzają indywidualny dyskurs naukowca w dyskurs artystyczny twórcy. W ten sposób mimowolnie postępują wbrew skrajnie indywidualistycznym intencjom Tadeusza Kantora, któremu zależało na odbiorze jego dzieł przede wszystkim w przestrzeni bezpośredniego, bezinteresownego aktywnego współuczestnictwa, w procesie emocjonalego dialogu. Taki bezpośredni przekaz jego idei, bez pośrednictwa bibliotekarza czy naukowego przewodnika umożliwi właśnie Elektroniczna Cricoteka.

Przestrzeń dzieła i biografii twórcy będzie możliwa do doświadczenia przez każdego zwiedzającego Elektroniczną Cricotekę dzięki przeniesieniu zapisów zbiorów w intymną przestrzeń prezentacji - dostępną w domowym zaciszu na każdym osobistym komputerze. Damy każdemu możliwość wniknięcia w wyobraźnię Kantora w zwirtualizowanych salach elektronicznego muzeum - będącego przecież odpowiednio zorganizowanym wytworem wyobraźni twórcy Cricoteki. Kantor stworzył Cricotekę wszakże dla zachowania swoich idei, jak pisał: "nie w martwym systemie bibliotekarskim, lecz w umysłach i wyobraźni następnych pokoleń".

W jaki sposób pragniemy umożliwić i uruchomić proces powszechnego kontaktu odbiorcy z całościowo ukazywanym dziełem Kantora?

Otóż we współpracy z informatykami tworzymy komputerowy program obsługujący całą sieć wzajemnie powiązanych ze sobą materiałów pochodzących ze zbiorów Cricoteki.

Przygotowujemy, opracowujemy i poddajemy selekcji zdjęcia, wycinki prasowe, fragmenty książek, rękopisy i zapisy dźwiękowe wywiadów Kantora. Wybrane materiały są skanowane, przegrywane na płyty CD, gromadzone na dysku komputera a następnie wprowadzane w system całego programu organizującego przestrzeń Elektronicznej Cricoteki. Opisy, teksty i fragmenty spektakli będą początkowo dostępne w sieci w trzech wersjach językowych: polskiej, angielskiej i niemieckiej.

Jedną z podstawowych ścieżek wędrówki przez Elektroniczną Cricotekę będzie biografia Tadeusza Kantora. Wyposażona w tysiączne odnośniki pozwoli błyskawicznie przenosić się od informacji tekstualnej do stron zawierających np. fotografie i opisy kolejnych wystaw plastycznych lub do zapisów spektakli możliwych do obejrzenia poprzez sieć w wypadku dysponowania dostatecznie szybkim komputerem. Sposobów wędrówki przez życie i twórczość Kantora w Elektronicznej Cricotece będzie wiele. Można ją będzie również rozpocząć od kroniki teatralnej dokonań Kantora, lub poprzez kronikę plastyczną - kronikę wystaw zawierającą liczne odnośniki z fotografiami i reprodukcjami obrazów.

Informacje dotyczące premier spektakli będą najobszerniejsze. Zawierać będą:

a/ fotografie z prób i zdjęcia z samych spektakli,

b/ faksymile autorskich notatek do spektakli,

c/ kolorowe wysokiej jakości skany rysunków i projektów scenograficznych,

d/ zdjęcia programów teatralnych,

e/ fragmenty muzyki ze spektakli, ścieżki dźwiękowe z prób i wywiadów Kantora,

f/ fotografie afiszy.

Bibliografia podmiotowa i przedmiotowa Tadeusza Kantora zawierać będzie wybrane skany fragmentów książek, ich spisy treści, skany artykułów prasowych i fragmentów albumów, linki do sklepów prowadzących wysyłkową sprzedaż książek dotyczących sztuki Tadeusza Kantora.

W tak zwanej Agendzie Cricoteki (jednej z części projektowanej strony www) nie zabraknie informacji o samej Cricotece wraz z historią jej powstania i działalności. Będzie można przeczytać kronikę najważniejszych przedsięwzięć zrealizowanych przez Cricotekę, będzie można zapoznać się z planami wystawowymi tak Cricoteki jak wszelkich instytucji na całym świecie organizującym jakiekolwiek projekty związane z Tadeuszem Kantorem. Każdy z zapowiadanych projektów będzie można sprawdzić odpowiednio łącząc się załączonym "linkiem" z organizatorem. W odpowiednim miejscu znajdzie się aktualny cennik i oferta sprzedażna Cricoteki wraz z odnośnikiem do kontaktu pocztą elektroniczną i informacją o sposobie zamawiania wydawnictw. Będzie też można złożyć zamówienie na przesłanie elektroniczną pocztą fragmentów książek, skanów recenzji bądź programów teatralnych. W ten sposób dokonamy światowego upowszechnienia zbiorów Cricoteki, jej planów. Opisana Agenda, swoiste biuro Cricoteki będzie stanowić centrum aktualnych informacji dotyczących Tadeusza Kantora. W niej znajdzie się strona z informacjami o terminach wystaw, naukowych sympozjów poruszających problemy sztuki Tadeusza Kantora. Na tej stronie z wyprzedzeniem będziemy informować o telewizyjnych i radiowych emisjach programów poświęconych Kantorowi.

Opisany projekt rozbudowanej strony Web będzie działał również jako reklama działań Cricoteki oraz posłuży do równoległego opracowywania płyty CD przeznaczonej do sprzedaży. Zostanie na niej zachowany układ wielostronnego przenikania się poszczególnych ścieżek i działów. Jednak na płycie CD zawarte zostaną zbiory Cricoteki w znacznie bardziej rozbudowanej formie, zostaną lepiej i obszerniej zaprezentowane tak pod względem ilościowym jak i jakościowym. Płyta CD nie będzie nas tak bardzo ograniczała objętościowymi warunkami prezentacji. Da nam możliwość przestrzennego opracowania fotografii rzeźb i obiektów w ramach przewodnika po wirtualnej wystawie dzieł Kantora, pozwoli nam zawrzeć większą ilość fotografii w dużych formatach, więcej filmów, muzyki, dźwięku i zapisów głosu Kantora.

Trzecim etapem elektronicznego opracowywania zbiorów Cricoteki będzie przeniesienie wszystkich fotografii, wycinków prasowych i zapisów audio-wideo na nośnik cyfrowy. Zrealizowanie tego projektu znakomicie ułatwi korzystanie z Archiwum i uprości proces wyszukiwania wszelkich materiałów. Ponadto przeniesienie zbiorów na nośnik cyfrowy zabezpieczy je przed postępującym starzeniem, niszczeniem i umożliwi odtwarzanie zapisów na sprzęcie zgodnym ze standardami obowiązującymi dziś i w niedalekiej przyszłości.

Uruchomienie pierwszej wersji Elektronicznej Cricoteki w sieci Internet przewidujemy z końcem bieżącego roku. Istnienie Cricoteki w światowej przestrzeni informacyjnej, jak sądzimy, będzie zgodne z zamierzeniami Tadeusza Kantora pragnącego upowszechniania jej zbiorów w sposób bezinteresowny i "w stanie dynamicznym następnym pokoleniom." W "Lekcjach mediolańskich" Artysta pisał: "Ważny jest świat indywidualny, tworzony w izolacji i zamknięciu, ale tak silny i sugestywny, że jest w stanie zająć przeważającą przestrzeń w przestrzeni życia." Sądzę, że przeniesienie poprzez internet "biednego pokoiku wyobraźni" do pokoju każdego, kto w samotności poszukiwał będzie w sztuce Tadeusza Kantora wsparcia dla swojej twórczej indywidualności będzie ważnym krokiem tak w rozwoju Cricoteki jak i polskiego muzealnictwa.