Artykuły

Elżbieta Wrzesińska. Zasoby archiwalne Starego Teatru nie są tak stare jak sam Teatr, a nawet całkiem "młode", bo liczą sobie zaledwie 46 lat. Można powiedzieć, że systematycznie są gromadzone dopiero od 1954 r. kiedy to Stary Teatr po okresie połączenia z Teatrem im. J.Słowackiego od sez.1946/47 do sez. 1953/54, stał się znowu samodzielną instytucją artystyczną.

Gromadzenie dokumentacji nie było przedmiotem szczególnej troski kierownictwa Teatru i dopiero pod koniec lat siedemdziesiątych stworzono w Starym Teatrze etat dla pracownika Archiwum. Do tej pory dokumentacja gromadzona była przez pracownika działu koordynacji pracy artystycznej.Do ukończenia remontu budynku przy ulicy Jagiellońskiej 5, w roku 1986 Archiwum nie miało też własnego pomieszczenia do właściwego gromadzenia zbiorów. Miało to znaczenie i odegrało zasadniczą rolę w zasobach archiwalnych, które z pewnością w bardziej sprzyjających warunkach w lepszy sposób mogłyby dokumentować historię tej krakowskiej sceny.

Materiały znajdujące się w Archiwum obejmują dokumentację 377 premier, które odbyły się na scenach Starego Teatru od 1954 r. do czerwca 2000. Uporządkowane są chronologicznie i spisane w katalogach alfabetycznych i rzeczowych.

Mimo, że uporządkowane są chronologicznie w dalszej wypowiedzi będę je traktować problemowo.

Przewodnikiem po materiałach są katalogi: alfabetyczny i rzeczowy.

Katalog alfabetyczny zawiera nazwiska autorów sztuk wystawianych w Starym Teatrze, egzemplarze znajdujące się w Archiwum, nazwiska aktorów, reżyserów, scenografów i kompozytorów. Przy nazwisku każdego aktora jest chronologiczny wykaz ról, każdego twórcy - wykaz zrealizowanych przedstawień, również w porządku chronologicznym. Katakog ten obejmuje okres działalności w Starym Teatrze od 1945 roku, mimo że, dokumentacja z pierwszych powojennych lat jest znikoma.

Katalog rzeczowy to zbiór informacji o wyjazdach, udziału w festiwalach, zdobytych nagrodach, od niedawna istnieje katalog nagrań spektakli na video. Osobne hasło w katalogu rzeczowym jest poświęcone twórczości Konrada Swinarskiego nie tylko w Starym Teatrze, ale również na innych scenach w kraju i za granicą.

Dokumentacja gromadzona od 1954 roku to głównie dokumenty dzieła: afisz premierowy /bardzo rzadko plakat/, program, fotografie, materiały prasowe, projekty scenograficzne, partytury muzyki, nagrania magnetofonowe, rejestracje video i raporty z przedstawień, a dokumenty pracy to - egzemplarze sztuk, raporty z prób, fotografie i nagrania magnetofonowe z prób.

Dokumentacje w różnych okresów różnią się od siebie.

Najskromniejsza dokumentacja pochodzi z lat 50-tych, w której zachowały się / nie zawsze/ afisz, program, fotografie, bardzo rzadko recenzje i partytutry. Do rzadkości należą też projekty scenograficzne, chociaż można natrafić na takie "perełki"jak, np: projekty Tadeusza Kantora do "Lata w Nohant" Iwaszkiewicza /1955/ i "Świętej Joanny" Shawa /1956/. Wyjątek stanowią też zachowane materiały prasowe z występów Teatru w Wiedniu w 1956 r. z przedstawieniami "Śluby panieńskie" Fredry i "Lato w Nohant".

Dokumentacja recenzji poprawia się w latach 60-tych, a wycinki prasowe abonowane przez Teatr poprzez Biuro Prasowe "Glob" gromadzone są do początków lat 7O. głównie chronologicznie, / naklejane w wielkich zeszytach, nawiasem mówiąc bardzo niewygodne przy korzystaniu/, w następnych latach materiały prasowe są opracowywane tematycznie: oddzielnie gromadzone recenzje są przypisane dokumentacji spektaklu, oddzielnie zbierane materiały dotyczące indywidualnych twórców / aktorów, reżyserów scenografów, itp./, czy zagadnień problemowych, dokumentacji spektaklu przypisane są także wszelkie materiały prasowe z wyjazdów zagranicznych, a tych jest coraz więcej, bo jak powszechnie wiadomo i Stary Teatr sporo występuje za granicą.

Z lat 60. i 7O. zachowała się stosunkowo duża liczba projektów scenograficznych, zwłaszcza projektów kostiumów, m. in. J. Szajny, W. Krakowskiego, L. Minticz i J. Skarżyńskiego, K. Zachwatowicz, K. Wiśniaka in. w przeciwieństwie do lat późniejszych, kiedy to uregulowania prawne pozwalają scenografom zachowywać swoje projekty. Archiwum posiada też z tych lat zarejestrowane na szpulowej taśmie magnetofonowej nagrania efektów akustycznych i muzyki do spektakli, oraz nagrania ważniejszych przedstawień. Z lat 7O. zachowały się unikalne nagrania z prób dwóch przedstawień: "Hamleta" w reż. Konrada Swinarskiego, którego premiera nie odbyła się w związku z tragiczną śmiercią reżysera w 1975 roku, i "Nastasji Filipowny" wg Idioty F. Dostojewskiego w reż. A. Wajdy 1977. Są to jedyne w naszych zbiorach nagrania dokumentujące pracę reżysera.

Oddzielny rozdział to dokumentacja, fotograficzna, której charakter zmieniał się na przestrzeni lat nie tylko z powodu zmieniającej się i doskonalącej techniki tej sztuki i nie tylko z powodu ilości zamawianych i przechowywanych fotografii, ale również z powodu zmieniającego się zapotrzebowania i dokumentacji i promocji teatru. W dokumentacji fotograficznej z lat 5O. zachowało się po kilka fotografii z przedstawienia uwzględniających przede wszystkim aktorów, znacznie rzadziej dające obraz przestrzeni scenicznej, w kolejnych latach ilość zdjęć się zwiększa, w serwisie fotograficznym pojawiają się fotografie dokumentujące ważniejsze sceny, poszczególne role, scenografię i sytuacje sceniczne. Można powiedzieć, że ambicją fotografa staje się pokazanie atmosfery przedstawienia, a nawet uchwycenie ruchu na scenie.

W latach 7O. zaczęte dokumentować również próby. Odmienna w swoim charakterze fotografia z prób pokazuje na gorąco atmosferę próby, pracę reżysera, wykonana w zastanych warunkach technicznych, z poruszonymi postaciami.

Zachowały się np. fotografie z prób "Dziadów" w reż. K. Swinarskiego i 1973 i "Nastasji Filipowny" wg "Idioty"w reż. A. Wajdy 1977. Ten rodzaj dokumentacji fotograficznej był kontynuowany w latach 80., dotyczył jednak tylko ważniejszych spektakli a od początku lat 90. fotografia z prób jest stałym elementem dokumentacji wszystkich premier, nie tylko ze względów archiwalnych, ale przede wszystkim ze względów promocyjnych.

W dokumentacji fotograficznej pojawił się także problem fotogtafii barwnej, która początkowo pojawiała się tylko przy szczególnych okazjach: pierwsze serwisy fotcgarafii barwnej w naszych zbiorach pochodzą z występów zagranicznych naszych przedstawień: "Tragiczna historia Hamleta księcia Danii" w reż. A. Wajdy -występy w Rzymie 1982 i "Życie jest snem" w reż. J. Jarockiego - występy w Berlinie 1983.

Od początków lat 90. wykonuje się ją z ważniejszych przedstawień, a od kilku lat również stanowi stałą część dokumentacji fotograficznej większości przedstawień.

Za pewną konkurencję dokumentacji fotograficznej można uznać rejestracje spektakli na video. Są to pełne zapisy przedstawienia, z reakcjami publiczności, wykonane przy użyciu jednej kamery. Rejestracje rozpoczęto w sezonie 1990/91 początkowo tylko wybranych przedstawień, a od 1996 wszystkich premier na naszych scenach. Obecnie Archiwum posiada nagrania 91 spektakli oraz 20 profesjonalnych nagrań przedstawień Starego Teatru z lat 1972-98 przenoszonych do Teatru TV. Od 1997 gromadzimy też nagrania programów TV dotyczących naszego Teatru.

Wspomniane dokumenty pracy nad spektaklem w postaci zbioru raportów z prób i spektakli gromadzone są dopiero od lat 70. Ich wartość dla badacza dziejów przedstawienia może być bardzo duża, bo zapisy dokonane przez inspicjentów, reżysera czy asystenta reżysera dbają obraz powstawania przedstawienia i później obraz jego "życia" na scenie.

W osobnej bibliotece zgromadzone są egzemplarze sztuk. Zbiór liczy ok. 650 pozycji wśród, których są teksty nieopracowane, egzemplarze suflerskie i inspiejenckie oraz sztuk nie wystawianych w Starym Teatrze. W zbiorze jest zachowany jedyny egzemplarz reżyserski - jest to kopia kserograficzna egzemplarza Konrada Swinarskiego z "Wyzwolenia" St. Wyspiańskiego 1974.

W Archiwum gromadzone są również materiały, które nie są bezpośrednio związane z podstawową artystyczną działalnością Teatru, a należą do nich:

- druki i wydawnictwa np. pocztówki, kalendarze, foldery i plakaty

- wydawnictwa Muzeum Starego Teatru

- dokumentacja, większych wystaw Muzeum Starego Teatru

- dokumentacja z z cyklu spotkań organizowanych przez Stary Teatr od 1992 pod nazwą "Goście Starego Teatru" w postaci wydawnictw, fotografii i nagrań magnetofonowych.

Od 1981 przy Starym Teatrze istnieje Muzeum, w którego stałej ekspozycji otwartej w 1985r. oprócz eksponatów pozyskanych dla jej potrzeb znalazły się również cenniejsze zasoby z archiwalnych szuflad. Archiwum stanowi wiec naturalne zaplecze Muzeum i udostępnia mu swoje materiały, ale jest też odwrotnie. Cześć materiałów z lat 1945-53 pozyskanych przy organizowaniu Muzeum, a nie wykorzystanych w stałej ekspozycji została przekazana do Archiwum. Są to w większości fotografie - oryginalne lub reprodukcje z przedstawień z tych lat. Również wspomniane wyżej materiały z występów monograficznych np. K. Swinarskiego, A. Wajdy i in. wzbogacają dokumentację o materiały z prac poza Starym Teatrem. Dzięki wystawie "Mrożek" 199O r. archiwum nasze posiada dużą ilość dokumentów dotyczących życia i twórczości Sł. Mrożka oraz dokumentację z wielu jego sztuk wystawianych w kraju i za granicą.

Zgromadzona w Archiwum dokumentacja jest próbą udokumentowania historii Teatru od 1954 roku. Jest to oczywiście próba, której można postawić wiele zastrzeżeń. Przedstawiając najogólniej zasób naszego Archiwum chciałam pokazać jak zmieniała się dokumentacja przedstawieńw ciągu tych 46 lat. Na przestrzeni lat widać, że zawsze starano się przestrzegać zasady, że ważniejsze przedstawienia powinny mieć bogatszą różnorodniejszą dokumentację. Jej rodzaj i forma były i są związane z możliwościami technicznymi i finansowymi Teatru.

Sposób gromadzenia i segregowania materiałów w Archiwum Starego Teatru ma na celu przede wszystkim możliwość praktycznego korzystania z tej dokumentacji. Celem moim jest takie opracowanie i gromadzenie tych zbiorów, aby można, łatwo i szybko do nich dotrzeć /korzystający czasem są bardzo niecierpliwi, a Archiwum nie jest jeszcze skomputeryzowane i znów boryka się z problemem braku miejsca /i aby zachować w jak najlepszym stanie, to jest uchronić od zniszczenia.