Kołyska i grób
W kolejnej odsłonie żakowskich prezentacji teatralnych The Best Off 2008 zobaczyliśmy cztery teatry i pięć spektakli. W tym dwa wrocławskiej grupy Scena Witkacego i jeden meksykańsko-polski, wyreżyserowany przez Zbigniewa Szumskiego, absolwenta PWSSP Gdańsk, następnie szefa autorskiego Teatru Cinema w Michałowicach pod Jelenią Górą. Te właśnie spektakle okazały się najbardziej odjazdowe w znaczeniu jak najbardziej dosłownym - offowy przegląd w gdańskim klubie Żak podsumowuje Tadeusz Skutnik w Dzienniku Bałtyckim.
- Uściślam swoją pracę stosując dwa pojęcia: "fragmentaryczność" i "mapa banalnego myślenia" - mówi Szumski. - "Mapa banalnego myślenia" to rysunkowy scenariusz spektaklu. Spektakl obrysowany nie jest spektaklem omówionym. Zadaniem aktora jest tylko wejść i wyjść z rysunku. Zadanie godne Alicji w Krainie Czarów - przejść na drugą stronę rysunku. (...) Powoduje mną silne przekonanie, że fragmentem łatwiej opisać świat niż całością".
Niezwykle energetyczny spektakl "Kto się śmieje z moich lęków", rozgrywający się pomiędzy zwykłą zabawą, gimnastyką, etiudą teatralną i praktykami magicznymi (co potęgują dialogi-zaklęcia w nieznanym większości widzów języku), spoczywa całkowicie na barkach siedmiorga meksykańskich aktorów. To od nich zależy, czy do swojego problemu przekonają widownię. W Gdańsku - przekonali.
Wrocławską Scenę Witkacego, która pokazała w Gdańsku "Zabawy pod kocykiem" i drugą część trylogii goebbelsowskiej "Prawy lewy na obcasie" [na zdjęciu], obie współautorstwa Sebastiana Majewskiego i Andreasa Pilgrima, poprzedzała fama niezwykłości. Toteż zjechało tu pół Polski, a może więcej, teatralnych sędziów. Rzeczywiście: opowiedzieć historię Peerelu i postPeerelu, z perspektywy jabłonki, kury, sromotnika, buraka i orła - karkołomna rzecz. Zwłaszcza że złożona z klocków - stereotypów myślowych i językowych. Prześmiewcza rzecz, godna ironii patrona - Witkacego. Podobnie ma się sprawa z opowiedzeniem w "Lewym prawym na obcasie" powojennego sześćdziesięciolecia z okładem z punktu widzenia bucików Magdy Goebbels, wyprodukowanych jakoby z ludzkiej skóry w Auschwitz. Komediowa makabra.
Na tym tle dość blado wypadł tarnowski Teatr Za Lustrem z "Piaskownicą" według tekstu Michała Walczaka. Wyznaczył jednak jeden z progów rozpiętości, w jakiej poruszały się obejrzane spektakle: od piaskownicy po grób. Ten drugi próg należał do Teatru La M.Ort. Grając Toma Stopparda "Rosenkrantz i Guildenstern nie żyją", a więc niejako tytułową sztukę swojej trupy, natoliński Teatr La M.Ort musiał postawić na aktorstwo. I rzeczywiście, są tu trzy doskonałe, profesjonalnie role. Natomiast sztuka Stopparda, w swoim czasie bardzo trendy, bo rekonstruująca-dekonstruująca z punktu widzenia tytułowych bohaterów szekspirowskiego "Hamleta", z biegiem lat okazała się tylko okazałą jemiołą na Sztuce Wszech Czasów. I mogła być przez reżyserkę bardziej "obrana", zwłaszcza z dekonstrukcyjnych popisów pana Toma.
Rzecz się rozgrywa po śmierci tytułowych bohaterów (scenografia udosłownia, że znajdują się oni w ziemi, czyli w grobie), pozostałych zresztą też. Może jedynie wędrowny Aktor (Klaudiusz Kaufmann) jeszcze żyje, choć - skoro dialoguje z Guilem i Rosem - pewnie też już się przekręcił, jak osiem trupów szekspirowskiego arcydramatu w komplecie. Ci dwaj mają straszne kłopoty z rekonstrukcją tego, co się stało, kim właściwie są oraz jaki jest ich status: żywi, martwi? A widzów to bawi (prawdę mówiąc średnio), bo wiedzą, że ci dwaj są już martwi, choć mogą im np. jeszcze rosnąć paznokcie. Pojawiające się w tle szamotaniny z porwaną pajęczyną pamięcią zjawy podtrzymują nurt rekonstrukcji/dekonstrukcji. Tak czy owak, wszystko zmierza do dołu. Filozofia śmierci jest u Stopparda rozbrajająca. Sedno tkwi w popisach aktorskich.
Niedosłownie i nieoczywiście ze sceny padały pytania o naszą kondycję, nasze widzenie świata. Od kołyski, przez piaskownicę po grób. Dzięki ci, Boże, za teatry offowe.
