Artykuły

Sztuka Williama Mastro­simone Aż do bólu traktuje o tym, jak ofiara przeistacza się w kata, jak agresja i przemoc wyzwalają w człowieku zbrodnicze in­stynkty. To problem uniwersal­ny. Mastrosimone, współczesny amerykański dramaturg, wpisał ów problem w ramy bardzo współczesne i konkretne. Odwołał się mianowicie do amerykańskiej obyczajowości i prawodawstwa, które — o paradoksie — praktycznie zapewnia bezkarność gwałcicielom. Bo­haterka dramatu, Marjorie, bru­talnie zaatakowana we własnym mieszkaniu przez niejakiego Raula, nie pada ofiarą gwałtu. Raul „jedynie” usiłuje tego do­konać, nie szczędząc swej ofie­rze bólu i upokorzenia. Kiedy Marjorie udaje się zapanować nad sytuacją i obezwładnić na­pastnika, zaczyna rozumieć swe beznadziejne położenie. Ona bowiem znajduje się na z góry przegranej pozycji, nie mogąc liczyć na to, że jakikolwiek sąd wymierzy jej prześladowcy sprawiedliwość. On o tym do­skonale wie. W nakreślonym przez siebie scenariuszu ewen­tualnej rozprawy wyklucza wy­rok skazujący. I obiecuje kobie­cie, że powróci, by się zemścić. Marjorie, złapana w pułapkę bezsilności i buntu, próbuje więc zemsty na własną rękę, da­jąc jednak Raulowi pewną szan­sę, z której ten cyniczny recydy­wista nie chce skorzystać…

Dramat Mastrosimone, z oczywistych powodów nader żywo odbierany w Stanach, do­czekał się swej polskiej prapre­miery na sopockiej scenie Tea­tru „Wybrzeże”. Spodziewano się po tej sztuce wiele i nie bez powodu. Ostatecznie sam temat — drażliwy, niezależnie od geo­graficznej szerokości — oraz spo­sób jego ujęcia zdawał się god­ny zaprezentowania, a dramat uznanego współczesnego autora — wart przyswojenia. Pierwsze sceny spektaklu wyreżyserowa­nego przez Adama Orzechow­skiego potwierdzają te wszyst­kie nadzieje. Duży ładunek dra­matyzmu, groza, napięcie i do­bre tempo zapowiadają sztukę świetnie napisaną, żywą i nie­obojętną. Dobry początek i do­bre zakończenie to jednak za mało, by całe przedstawienie uznać za udane.

Oglądając spektakl — który najpierw zaciekawia, a potem konsekwentnie rozczarowuje i nawet nuży, by w finale coś tam jeszcze ratować — zastanawiałam się, gdzie tkwi błąd. W samym tekście, którego ory­ginału nie znam, czy w tłuma­czeniu, które chyba nie jest naj­lepsze? W samej sytuacji, odwołującej się do innych rea­liów, a zatem mimo wszystko niezrozumiałej? W wypadającej dość fałszywie — w sensie psychologicznym — postawie dwóch koleżanek Marjorie? W szcze­gólnym i raczej chybionym, przynajmniej z naszego punktu widzenia, poczuciu humoru, re­prezentowanym zwłaszcza przez Raula? W reżyserskiej nieporadności? Na każde z tych pytań można odpowiedzieć twierdząco.

Umówmy się jednak, że de­terminację bohaterki — znęcającej się nad niedoszłym gwałci­cielem i z rzadką perfidią wy­mierzającej mu „karę” pogrze­baczem, żelazkiem, żrącym środkiem do zabijania owadów, postępującą w myśl zasady „oko za oko” — uznamy za studium budzenia się zła, wyzwalania najgorszych instynktów. Marjo­rie, którą gra Dorota Kolak, tak właśnie swe zadanie traktuje. Robi co może, aby tę postać ocalić, uwiarygodnić. To się udaje mimo scenariuszowych mielizn. Marjorie jest zalotna, przerażona, zdruzgotana, zszokowana, szalona w nieprzepar­tym dążeniu do rzucenia swego wroga na kolana. Zdesperowana i tajemnicza, walcząca z bandy­tą i z samą sobą. Aktorstwo Do­roty Kolak broni bohaterkę przed śmiesznością. Marjorie jest tragiczna. Jej oprawca (Zbi­gniew Olszewski) to cwaniak w masce błazna, z którym wy­grać można tylko, uciekając się do ostateczności. Koleżanki — Terry (Maria Mielnikow) i Pa­tricia (Alina Lipnicka) są wła­ściwie świadkami tego pojedyn­ku, w którym mroki ludzkiej du­szy i rozdzierający dramat zyskują na scenie nadmierną chy­ba wizualną ekspresję i to w sty­lu dość komiksowym. Natura­lizm tortur, mających mieć kres w ogrodowej mogile „między pomidorami a klombem”, prze­raża przez chwilę, a następnie wywołuje efekt wprost przeciw­ny. Tak jak pogrzebacz czy młotek w rękach zdesperowanej Marjorie. Jak kolacja z winem, do której zachęca Patrycja, jak­by nic się nie stało. Jak owo „przecież wszyscy jesteśmy ludźmi”, wypowiedziane przez maltretowanego Raula.

Teatr „Wybrzeże”: William Mastrosimone, Aż do bólu. Przekład — Włodzimierz Kaczkowski, reżyseria — Adam Orzechowski, scenografia — Anna Maria Rachel, muzyka — Andrzej Głowiński. Premiera 15 stycznia 1994 roku w Teatrze Kameralnym w Sopocie.