Żywiołem jest cisza
- To spektakl-sympozjum - mówi o " Wieży Babel" jej reżyser Grzegorz Małecki. - Ale teatr od początku uczestniczy w sympozjum mądrości. Przecież albo chodziło się za Sokratesem, albo szło z Sokratesem do teatru
Leszek Karczewski: Pokaz przed-premierowy poraził sceniczną intensywnością, wielością wykorzystanych kodów teatralnych.
Grzegorz Małecki: Trzeba dorównać Thomasowi Mertonowi... Słowo musi być podparte zdarzeniem albo powstaje kabaret i bezmyślne fikanie nóżkami. Chyba że to teatr tańca, w którym piękno wyraża sam ruch. Intensywność wynika stąd, że Mer-ton ukazuje postacie żyjących w obłędzie. W dramacie Rafael konstatuje, że one wieżę Babel budują w pośpiechu. I my - w pośpiechu żyjemy, w pośpiechu brakuje nam refleksji, w pośpiechu gubimy sens i siebie, w pośpiechu stajemy się "pustymi kadłubami". Żywiołem świata jest dziś zamęt; w nim teraz budujemy wieżę Babel. A Merton uczy, że przeznaczonym nam żywiołem jest cisza. Powinniśmy być cywilizacją kontemplacji.
Jak rozwinął Pan przedstawienie od czasu pokazu przedpremierowego?
- Tak jak Antonio Gaudi, który zażyczywszy sobie starożytnych waz greckich, porąbał je i ich skorup użył do ułożenia nowej jakości. Codziennie powinniśmy zaczynać od nowa. Tak jak co rano, gdy budzimy się ze świadomością, że trzeba starać się nie popełniać znowu wczorajszych błędów. Dlatego nie interesują mnie gotowi na wszystko wytresowani aktorzy "z wędzidłem w pysku". Bo postać gościmy w sobie. W teatrze codziennie przekazujemy ją nowemu widzowi, co wieczór od nowa tworzymy spektakl. Przymierze z widzem trzeba zawrzeć nie za pomocą lejców, ale przez skupienie i jasność wyrazu.
Nawet jeśli postać jawnie kłóci się z osobowością aktora?
- Dramat przecież polega na konflikcie! Jeżeli ja sam jestem skonfliktowany z postacią, którą gram, to powinienem starać się zrozumieć jej racje. Taki gość wewnętrzny pozwala dążyć ku lepszemu w sobie, bo poznając jego wybory, same mu nie wstępuje na te drogi. To "praca aktora nad sobą" Konstantego Stanisławskiego. Dopiero w ten sposób zdarzenia mogą wejść w widza, wniknąć w jego rozważania, po której stronie może odnaleźć siebie. Nawet w obłędzie wieży Babel wciąż możemy odmienić bieg zdarzeń.
A akurat teatr może być miejscem refleksji nad cudem przemiany.
- Inaczej czym różniłoby się wyjście do teatru od wyjścia przed telewizor? Niektórzy nawet na widowni w teatrze myślą, że pogonią aktorów pilotem, tak jak w domu przełączają z nudy na nudę w poszukiwaniu tzw. atrakcji. Publiczności trzeba tworzyć czas. Grać nie dlatego, że płacą, ale ufać, że płacą, byśmy pomogli im żyć. Merton napisał "Wieżę Babel" w 1957 r. jako krytykę totalitarnych wież Babel Zachodu i Wschodu, budowanych w pośpiechu rewolucji i wśród kłamstw propagandy. Dzisiaj wciąż mamy politycznych przywódców na coraz to nowych szczytach.
Zatem będzie to bodziec do rozmyślań.
- Ten dramat jest równie silny jako słowo kontemplacji. Z próby na próbę, gdy tekst rozsadzał nas i wciągał, widzieliśmy właściwie niemożność naszych możliwości teatralnych. Tutaj jedna ważna my śl goni drugą ważną myśl, to krzyżówka wielkich myśli - może dlatego niewielu bierze się za Mertona. To spektakl-sympozjum. Ale teatr od początku uczestniczy w sympozjum mądrości. Przecież albo chodziło się za Sokratesem, albo szło z Sokratesem do teatru.
Rozmawiał LESZEK KARCZEWSKI
Grzegorz Małecki
Scenograf. Autor oprawy plastycznej kilkudziesięciu przedstawień teatralnych i spektakli teatru telewizji. Ostatnio opracował wizualnie m.in. "Skórę węża" Tennessee Williamsa w Teatrze Jaracza (reż. Mariusz Grzegorzek), rock-operę "Jesus Christ Superstar" Andrew Lloyd Webera w gdyńskim Teatrze Muzycznym (reż. Maciej Korwin), "Rozmowy z diabłem" Leszka Kołakowskiego w Białostockim Teatrze Lalek (reż. Wojciech Szelachowski). W Teatrze Jaracza pracuje nad sztuką Nikołaja Kolady "Marylin Mongoł" w reżyserii Barbary Sas.
