Artykuły

Misterium o Bożym Narodzeniu Leona Schillera wyrosło z marzeń o polskim teatrze monumentalnym z wielkim repertuarem, teatrze — jak mówi autor — „wojującym i przeciwstawiającym się tandecie pseudoliterackiej, pseudopolskiej i pseudorealistycznej”.

Do urzeczywistnienia tych marzeń — wiodły różne drogi. Jedna z nich prowadziła, do Oskara Kolberga, który z niewysłowionym trudem całego życia zamknął w 30 tomach pieśni ludu polskiego do pastorałek zebranych przez księdza Mioduszewskiego, siedemnastowiecznych chorałów, starych kantyczek i kolęd przechowywanych w różnych klasztorach z czcią należną rzeczom sakralnym.

Pieśń ta, tak samo jak mowa ojczysta stała się nieodłączną częścią organizmu narodowego i przeszła na własność polskiej kultury.

Do tej skarbnicy sięgnął L. Schiller, budując na tekstach spinowych zrąb Pastorałki.

Ujęte w kształt sceniczny opisy poczęły żyć takim właśnie życiem, jakim obdarzyła je fantazja ludu i franciszkańskie tradycje religijnego teatru w Polsce sięgające w głąb wieku piętnastego.

Świat duchów dobrych i złych, personifikacja cnoty i grzechu, surowy realizm i mistycyzm pełen głębokich lirycznych akcentów — zespalają się w tym monumentalnym widowisku, tworząc całość o wielkich walorach emocjonalnych, plastycznych (scena Zwiastowania) i scenicznych.

Sprawy wielkiej miary: walka aniołów z szatanem, przyjście na świat Chrystusa, upadek pierw szych rodziców, potrójna adoracja splata mistyczny krąg, włączając weń liczne intermedia, oracje kolędnicze i udramatyzowaną opowieść o okrutnym królu Herodzie.

Widowisko cechuje wielopłaszczyznowość, tworząca zróżnicowane nastroje począwszy od typowo misteryjnych (Rozmowa z echem) przez bajkowe, aż po zdecydowanie groteskowe.

Patrzymy na artystów biorących udział niemal w Oratorium i na kukiełki szopkowe, słuchamy tekstów o nieporównanych walorach muzycznych i znajdujemy się z nagła na przedstawieniu ludowym, które jest wyrazem najdoskonalszego prymitywizmu.

Osiąga on punkt kulminacji w scenie O okrutniku Herodzie. Stan. Gawlik jako Herod stworzył pierwszorzędną kreację Był chemiczne wyprany z wszelkiego aktorstwo w znaczeniu „zrobienia” roli; grał z najwyższym przejęciem po raz pierwszy w życiu w teatrze ludowym wielce rad z siebie, że mu to tak dobrze idzie. Nie utrzymywał z nikim na scenie żadnego kontaktu. Recytował swoją rolę i idąc za wskazówkami autora — stawiał zupełnie nieprawdopodobne fałszywe akcenty logiczne.

Bardzo dobrze wypadły tańce ludowe w interpretacji choreograficznej Weli Lam (zwłaszcza oberek kolędników piękny był w układzie plastycznym)

Dekoracje Leonarda Torwirta — dwuplanowe Plan drugi rozwiązany tradycjonalnie, jako tryptyk z cenną innowacją wież toruńskich kościołów. Światła i kostiumy dobre. Całość sprawy dekoracyjnej — piękna.

Kierownictwo muzyczne Henryka Czyża. Zespół śpiewaczy Państwowej Szkoły Muzycznej.

Misterium reżyserowała Henna Małkowska, wychowanka Reduty. Tradycje tego wielkiego warsztatu teatralnego, który po raz pierwszy zmontował niezapomniane przedstawienie Pastorałki w Warszawie w roku 1924 odżyły na scenie toruńskiej. Sposób ujęcia zarówno scen misteryjnych, jak i szopkowych cechował autentyzm (Lajkonik, pochód Trzech Króli) i pełne inwencji naśladownictwo najlepszych wzorów reżyserskich. Sceny zbiorowe i sposób grupowania aktorów wydobywały nieprzeciętne walory plastyczne widowiska.

Tekst opracowany był przez artystów bardzo nierówno. Część opanowała go dobrze (Mincerówna), część potykała się dość poważnie.

Poczynione skróty tekstowe były konieczne i mam wrażenie, że bez szkody dla widowiska można było poczynić ich więcej.

Barwna o dużych walorach literackich. wyrosła jak mistyczny kwiat z duszy polskiej, przepojona najszczerszym realizmem — Pastoralka Schillera — jest jednym ze sprytnych marzeń o polskim teatrze monumentalnym.