Artykuły

Książka-monument, opracowana zgodnie z aktualnym stanem badań, bogato ilustrowana, pierwsza od 50 lat próba całościowego ujęcia dorobku polskiej awangardy teatralnej: nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego ukazała się właśnie książka „Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia” pod redakcją Doroty Fox i Dariusza Kosińskiego.

Książka-monument, opracowana zgodnie z aktualnym stanem badań, bogato ilustrowana, pierwsza od 50 lat próba całościowego ujęcia dorobku polskiej awangardy teatralnej: nakładem Wydawnictwa Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego ukazała się właśnie książka „Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia” pod redakcją Doroty Fox i Dariusza Kosińskiego. To kolejna publikacja w ramach projektu Odzyskana Awangarda, przybliżającego ten artystyczny i społeczny fenomen. Książkę można kupić w księgarni „Prospero” IT oraz na stronie prospero.e-teatr.pl.

„Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia” to zbiór tekstów źródłowych z lat 1919 – 1939, które składają się na reprezentację tytułowego zjawiska od strony koncepcji, projektów i programów (części 1–3) oraz z perspektywy dokonań i realizacji (część 4). Autorkami i autorami tekstów zgromadzonych w antologii są przede wszystkim artyści i artystki, a także, komentujące ich propozycje i dokonania, krytycy i krytyczki.

Od czasu opublikowanej w roku 1973 przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe książki „Myśl teatralna polskiej awangardy 1919–1939. Antologia”, opracowanej przez Stanisława Marczaka-Oborskiego (noty Lidia Kuchtówna), jest to pierwsza całościowa propozycja ujęcia dorobku polskiej awangardy teatralnej. Powtarzając niektóre, kanoniczne teksty, przynosi liczne nowe tytuły, nowe perspektywy, odmienne kontekstualizacje. Bogato ilustrowane materiały zostały opracowane naukowo i wyposażone w obszerne przypisy oddające współczesny stan badań. Podstawą publikacji są w zdecydowanej większości pierwodruki, zaś edytorzy starali się w miarę możliwości przywrócić oryginalny kształt tym tekstom, których strona ikonograficzna i typograficzna miała szczególne znaczenie.

Antologia ułatwia dostęp do ważnych materiałów źródłowych, a jej celem jest także zwiększenie zainteresowania polskim teatrem awangardowym i rodzimą awangardą artystyczną. Książka została wydana w atrakcyjnej szacie plastycznej (opracowanie graficzne oraz skład: Studio ELIPSY), a oprócz tekstów tworzących antologię zawiera również noty biograficzne wszystkich autorek i autorów oraz bibliografię. To druga – po „Pismach teatralnych” Łesia Kurbasa – publikacja towarzysząca instytutowemu projektowi Odzyskana Awangarda pod kierownikiem Małgorzaty Leyko.

Książka w cenie 45 zł dostępna jest w księgarni „Prospero” IT – jedynej w Polsce specjalistycznej księgarni poświęconej w całości teatrowi – oraz na stronach internetowych księgarni i wydawnictwa IT. Oficjalnej premierze antologii towarzyszyć będzie spotkanie promocyjne w ramach cyklu Instytutu Teatralnego „Książka w teatrze”, które odbędzie się w siedzibie IT 3 grudnia o godz. 18:00. Rozmowę z udziałem Małgorzaty Dziewulskiej, Doroty Fox, Łukasza Kosa, Dariusza Kosińskiego i Jarosława Suchana poprowadzi Joanna Biernacka-Płoska (bezpłatne zaproszenia na spotkanie będzie można pobrać od piątku 19.11 na stronie www Instytutu oraz za pośrednictwem serwisu GoOut.net).

PRZEJDŹ NA STRONĘ KSIĘGARNI PROSPERO

ODZYSKANA AWANGARDA

U podstaw rozpoczętego w 2017 roku w Instytucie Teatralnym projektu Odzyskana Awangarda legła potrzeba głębszego poznania tradycji teatralnych krajów regionu oraz ich szerszego rozpropagowania poza nimi. Pierwszym etapem realizacji projektu było powołanie platformy badaczy teatru Europy Środkowo-Wschodniej. Platforma, tworzona przez teatrologów z 14 środkowoeuropejskich krajów: z Białorusi, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Gruzji, Litwy, Łotwy, Polski, Rumunii, Serbii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy i Węgier umożliwiała i nadal pozwala na wymianę wiedzy oraz swobodną dyskusję.

Rezultatami tej fazy projektu były dwie publikacje: antologia „Awangarda teatralna w Europie Środkowo-Wschodniej. Wybór tekstów źródłowych” pod red. Ewy Guderian-Czaplińskiej i Małgorzaty Leyko (znalazły się w niej teksty programowe, w większości nietłumaczone wcześniej na język polski, artystów historycznej awangardy teatralnej z 11 krajów – od Bułgarii po Węgry – poprzedzone obszernymi wstępami współczesnych badaczy) oraz książka „Reclaimed Avant-garde: Spaces and Stages of Avant-garde Theatre in Central and Eastern Europe”, pod red. Dariusza Kosińskiego i Zoltána Imre – efekt konferencji, która odbyła się w Instytucie Teatralnym w listopadzie 2017 roku.

Projekt ma na celu udokumentowanie i przedstawienie dorobku awangardy teatralnej Europy Środkowo-Wschodniej. Punkt wyjścia stanowi założenie, że siła oddziaływania niemieckiej i rosyjskiej awangardy teatralnej przesłoniła dorobek awangardy krajów leżących w pasie pomiędzy Niemcami i Rosją – od krajów nadbałtyckich po Bałkany i Kaukaz. Tymczasem kultura tych krajów wytworzyła oryginalne, własne projekty i rozwiązania, w jakiejś mierze będące przetworzeniem inspiracji płynących ze Wschodu i Zachodu, nieodmiennie jednak kierowanych poszukiwaniami własnego stylu teatralnego.

W ramach serii Odzyskana Awangarda, oprócz zbioru tekstów źródłowych z lat 1919–1939 „Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia” oraz wspomnianych „Pism teatralnych” Łesia Kurbasa, wydane zostaną kolejno: zebrane teksty o awangardzie teatralnej pióra wybitnej badaczki Ewy Guderian-Czaplińskiej pod redakcją Małgorzaty Leyko i Wojciecha Dudzika, oczekiwana od dawna nowa książka Małgorzaty Dziewulskiej, pisma teatralne Emila Františka Buriana pod redakcją Jana Jiříka w przekładzie Krystyny Mogilnickiej oraz leksykon awangardy teatralnej Europy Środkowo-Wschodniej (w języku angielskim).

Ostatnia publikacja będzie podsumowaniem projektu badawczego finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki „Odzyskana Awangarda. Polska i środkowoeuropejska awangarda teatralna”.

KSIĄŻKA-MONUMET

Pierwsza część zbioru „Polska awangarda teatralna 1919–1939” nosi tytuł „Teatr przyszłości” i gromadzi wystąpienia, które łączy próba wyznaczenia kierunku potencjalnego przyszłego rozwoju sztuki teatru lub też innych sztuk przedstawieniowych mających go zastąpić. Znalazły się tu propozycje, manifesty i projekty „teatru jutra”, stworzone m.in. przez Stanisława Ignacego Witkiewicza (Witkacego), Leona Chwistka, Leona Schillera, Andrzeja Pronaszkę, Józefa Jaremę, Tadeusza Peipera czy Anatola Sterna.

Część druga dotyczy „kompozycji przestrzeni”, czyli scenografii rozumianej jako sztuka całościowego kształtowania przestrzeni teatralnej. Stała się ona szczególnym obszarem poszukiwań takich awangardowych twórców jak Andrzej Pronaszko, Iwo Gall, Franciszek Siedlecki, Józef Jarema, czy – poniekąd odkrywani na nowo – Adam Dobrodzicki i Henryk Wiciński.

Trzecia część antologii odwołuje się do kategorii wspólnoty i łączy dwa podstawowe elementy wydarzenia teatralnego: aktorów i publiczność. Zamieszczono tu zarówno poświęcone aktorstwu, a szczególnie „żywemu słowu” wystąpienia Juliusza Osterwy, Mieczysława Limanowskiego, Jerzego Brauna i Artura Górskiego, którzy teatr przyszłości postrzegali jako rezultat głębokiej przemiany o charakterze metafizycznym, jak i projekty zaangażowanych społecznie i politycznie twórców widzących drogę do zmiany teatru w przeniesieniu go w nowe środowiska: ludowe (Jędrzej Cierniak) lub robotnicze (Aniela Sokolicz, Witold Wandurski, Adam Polewka).

Część ostatnia, „Dane do myślenia” zawiera wystąpienia, poddające refleksji realizacje sceniczne, uznane za ważne dokonania polskiej awangardy teatralnej. Jest to część najbardziej dialogiczna, mająca zaprezentować nie manifesty i programy, ale proces odkrywania i formułowania elementów awangardy przez świadków jej rozwoju – krytyków, badaczy, artystów. W zamieszczonych tu tekstach źródłowych omawiane są ułożone w kolejności chronologicznej wybitne przedstawienia, reprezentujące najważniejsze nurty polskiej awangardy teatralnej międzywojnia.

Publikacja jest finansowana w ramach programu Ministra Edukacji i Nauki pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki.