Artykuły

Realizacja deklaracji podpisanej przez Sekretarza Generalnego KC PZPR towarzysza Michaiła Gorbaczowa i I Sekretarza KC PZPR towarzysza Wojciecha Jaruzelskiego o polsko-radzieckiej współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury stwarza możliwość wszechstronnego prezentowania dorobku artystycznego wybitnych twórców w naszych zaprzyjaźnionych krajach. Osiągnięcia kulturalne Polski Ludowej i Związku Radzieckiego poznawane są za pośrednictwem prezentacji środowiskom kulturalnym i szerokiej publiczności twórczości najbardziej wybitnych mistrzów kultury. Ta forma współpracy kulturalnej daje możliwość pogłębiania kontaktów między naszymi twórcami. Wybitny polski artysta przy okazji prezentowania radzieckiemu społeczeństwu spotyka się z wieloma interesującymi radzieckimi twórcami i działaczami kultury, poznaje bliżej zarówno istotne problemy społeczno-ekonomicznego rozwoju ZSRR, jak również zjawiska i wydarzenia kulturalne. Poznając aktualne problemy rewolucyjnych przeobrażeń zachodzących w radzieckim społeczeństwie, polski artysta doznaje nowych impulsów twórczych. Jest realna nadzieja, iż te nowe doznania znajdą wyraz w kolejnych wybitnych dziełach artystycznych, zainspirowanych właśnie nowymi wydarzeniami radzieckiej rzeczywistości.

Z drugiej strony jest także interesująca dla radzieckich środowisk kulturalnych i szerszych kręgów społeczeństwa możliwość poznania polskiej kultury dzięki obcowaniu ze szczytowymi osiągnięciami naszych mistrzów.

Przykładem tej nowej formy współpracy kulturalnej był przegląd twórczości artystycznej znanego działacza teatralnego, scenografa i artysty-plastyka Józefa Szajny, zorganizowany niedawno w Moskwie w ramach występów gościnnych warszawskiego Teatru Studio. Prezentacja odbywała się równocześnie w dwóch miejscach. W słynnym Teatrze Dramatu i Komedii na Tagance pokazana była twórczość teatralna Józefa Szajny (o czym informował już "Czerwony Sztandar"). Z dużą satysfakcją mieliśmy możliwość obserwowania jak wyjątkowo serdecznie - czego wyrazem były długie brawa i okrzyki aprobaty po spektaklach "Dante", bądź wzruszające i wymowne milczenie po "Replice", moskiewscy widzowie przyjmowali prace Józefa Szajny. Zobaczyli pełną, dojrzałą twórczość tego artysty, która zyskała mu światowe uznanie. Udział ambasadora PRL W. Natorfa i wiceministra kultury ZSRR W. Kazenina w pierwszym protokolarnym spektaklu, podkreślały znaczenie tego wydarzenia kulturalnego.

Szczególną satysfakcję wszystkim pracownikom polskiego teatru sprawiła obecność ministra kultury ZSRR W. Zacharowa na spotkaniu z całym polskim zespołem artystycznym, na którym podkreślił on szczególne znaczenie tournee Warszawskiego Teatru Studio w Związku Radzieckim dla pogłębiania polsko-radzieckiej współpracy kulturalnej.

Prezentacja twórczości plastycznej Józefa Szajny miała miejsce w Centralnym Domu Plastyka. Serdeczna, ciepła atmosfera, wymiana twórczych doświadczeń towarzyszyła wszystkim spotkaniom J. Szajny z wybitnymi przedstawicielami radzieckiego środowiska plastycznego, w których osobiście brałem także udział. Wystawa czynna była 21 dni. Obejrzało ją ponad 42 tysiące widzów. Dzięki usytuowaniu ekspozycji w wysokich, przestronnych salach Centralnego Domu Plastyka właściwie prezentowała i podkreślała specyficzne walory twórczości J. Szajny. Kierownictwo Domu umożliwiło mi zapoznanie się z uwagami i opiniami radzieckich widzów o tej wystawie. Wypowiedzi te świadczą wymownie o wysokiej kulturze politycznej i wrażliwości artystycznej radzieckiej publiczności. Wielu dziękowało organizatorom za przygotowanie wystawy. Inni żałowali, że nie ma możliwości obejrzenia także spektakli Szajny ze względu na zbyt krótki pobyt teatru i małą ilość przedstawień. Wypowiadane były życzenia, aby Teatr Studio ponownie przyjechał na występy do ZSRR. Dominowały opinie o antyfaszystowskiej i antywojennej wymowie tej wystawy. 20-letnia dziewczyna pisała wzruszająco: "Jeśli u człowieka jest oblicze okaleczone bólem pamięci - powinno ono istnieć. W tym - jego życiowa siła". Inny widz: "To krzyk i ból wojny, której nigdy nie zapomnimy... Pokłonić się należy przed pomnikiem tych, którzy polegli". 12-letnia uczennica zauważyła lapidarnie: "Wystawa dała mi dużo".

Wśród autorów wypowiedzi byli ludzie różnych pokoleń, zawodów, narodowości. Słowa aprobaty wobec wystawy przekazywali także goście stolicy ZSRR - dwóch profesorów z USA i jeden z RFN, podpisując swoje wypowiedzi i podając adresy.

Pragnę podkreślić szczególnie znaczenie spotkań w Moskwie Józefa Szajny nie tylko jako wybitnego twórcy, ale także jako kombatanta, aktywnego uczestnika Ruchu Oporu przeciwko faszystowskiemu najeźdźcy, więźnia koncentracyjnych obozów w Auschwitz i Buchenwaldzie. J. Szajna spotkał się w Parku Kultury i Wypoczynku im. M. Gorkiego z grupą radzieckich obywateli - weteranów Wojska Polskiego. Były to interesujące rozmowy, wspomnienia o znajomych, wspólne zdjęcia. Następnie brał udział w towarzyskim spotkaniu weteranów. Szczególny charakter miało spotkanie w Radzieckim Komitecie Weteranów Wojny wraz z członkami Radzieckiego Komitetu Oświęcimskiego. Wzruszające było rozpoznanie J. Szajny przez więźniarki obozu oświęcimskiego. Zapamiętały one dokładnie jak go prowadzono do bloku śmierci. Na tym spotkaniu J. Szajna otrzymał "Jubileuszową złotą pamiątkową odznakę Radzieckiego Komitetu Weteranów Wojny - uczestnikowi antyfaszystowskiej walki wyzwoleńczej".

Ukoronowaniem prezentacji twórczości J. Szajny była decyzja ministra kultury ZSRR o zakupie jego prac, realizowana przez dyrekcję Muzeum Sztuk Pięknych im. A. Puszkina. Jedna z ostatnich - wielka programowa praca "Kosmos", autoportret polskiego twórcy oraz kilka prac z wcześniejszego okresu zostały więc w Moskwie i będą włączone do zbiorów jednego z najbardziej znanych w świecie muzeów - Muzeum na Wołchonce. Szajna był bardzo uradowany tą decyzją, o której dowiedział się po powrocie do Warszawy. Upoważnił mnie telefonicznie do podarowania jednego ze swoich obrazów sławnemu Muzeum im. Puszkina. Jest to praca zatytułowana "Sylwetki 1987". Zbiory moskiewskiego muzeum zostały więc wzbogacone o jeszcze jedną pracę.

Józef Szajna w czasie swojego pierwszego pobytu w ZSRR był szczegółowo informowany o dużej uwadze, jaką radzieckie środki masowego przekazu - prasa i telewizja - poświęcają jego twórczości. Był tym szczerze wzruszony.

Marzeniem Józefa Szajny jest zrealizowanie w Moskwie pomnika przeciwko wojnie w kosmosie. Ale o tym zechce zapewne opowiedzieć sam w czasie najbliższej podróży twórczej do Moskwy i Leningradu, na którą został zaproszony przez Sekretariat Zarządu Związku Plastyków ZSRR.

Józef Szajna prosił mnie o przekazanie serdecznych pozdrowień Czytelnikom "Czerwonego Sztandaru" - gazety, która wnosi znaczny wkład w pogłębianie polsko-radzieckiej współpracy kulturalnej, dobrze służy utrwalaniu przyjaźni między PRL i ZSRR.