Kraj. Nominacje do Paszportów POLITYKI 2021
Po raz 29. ogłoszono nominacje do Paszportów POLITYKI, jednej z najważniejszych nagród kulturalnych w Polsce. Paszporty przyznawane są w siedmiu kategoriach: film, teatr, literatura, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna oraz kultura cyfrowa.
Po raz 29. ogłoszono nominacje do Paszportów POLITYKI, jednej z najważniejszych nagród kulturalnych w Polsce. Paszporty przyznawane są w siedmiu kategoriach: film, teatr, literatura, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna oraz kultura cyfrowa.
Kolejny potrzaskany sezon w polskiej kulturze każe na nią patrzeć jak na system kreatywnych światów – kiedy w jednym jest gorzej, inny utrzymuje twórców, a nas podtrzymuje na duchu. Wspólna jest za to walka o uprawnienia dla artystów. Mirosław Gryń/Polityka Ścieżki paszportowych dziedzin krzyżują się i splatają.
Paszporty POLITYKI 2021. Nominowani:
Film: Łukasz Grzegorzek, Łukasz Ronduda, Aleksandra Terpińska
Teatr: Iga Gańczarczyk, Jędrzej Piaskowski i Hubert Sulima, Dominik Strycharski
Literatura: Łukasz Barys, Elżbieta Łapczyńska, Grzegorz Uzdański
Sztuki wizualne: Archiwum Protestów Publicznych, Jana Shostak, Mikołaj Sobczak
Muzyka poważna: Piotr Alexewicz, Teoniki Rożynek, Rafał Ryterski
Muzyka popularna: Ralph Kaminski, Paweł Szamburski, Ifi Ude
Kultura cyfrowa: Marcin Borkowski, Tomasz Konrad Ostafin, Anshar Studios
Dowiedz się więcej o tegorocznych nominowanych: tutaj »Kultura wspiera się i zasila
Ścieżki paszportowych dziedzin krzyżują się i splatają. Weźmy naszego tegorocznego nominowanego Łukasza Rondudę: przyszedł do kina z galerii sztuki, jako uznany kurator stał się reżyserem, zdobył główną nagrodę na festiwalu w Gdyni. Albo Dominik Strycharski – pierwszy w kategorii teatralnej kandydat muzyczny. Na koncie ma już ilustracje do blisko 100 spektakli. To symbol pewnej tendencji na scenie muzyki improwizowanej – w końcu dla teatru pracował też klarnecista Paweł Szamburski, którego w kategorii Muzyka popularna nasi jurorzy nominowali za działania bliskie duchowi muzyki poważnej. Dla teatru komponuje też Teoniki Rożynek, której przykład pokazuje, jak znaczącą ekspozycję może otrzymać muzyka współczesna w roli ilustracyjnej. Samej artystce przyniosło to nagrodę na festiwalu filmowym w Gdyni.
Polski teatr to ciekawy przykład takiego skrzyżowania: w niewielkiej sali Komuny Warszawa nie tak dawno występował duet Siksa (laureaci Paszportu z zeszłego roku), a później – Jana Shostak w swoistym stand-upie komediowym. Choć nominowana jest w tym roku przez jurorów kategorii Sztuki wizualne, i to za działania nierzadko z pogranicza aktywizmu społecznego. Tego samego pogranicza, na którym działają członkowie Archiwum Protestów Publicznych – 18 fotografek i fotografów, którzy do rangi sztuki wynieśli prowadzenie dokumentacji zdjęciowej tego, co się dzieje wokół nas.
Dziedziny wzajemnie zasilają się pomysłami. Tomasz Ostafin, by stworzyć grę „Papetura”, przygotował przestrzenny obiekt z papieru – coś jak te wystawiane w galeriach. Aleksandra Terpińska podjęła się ekranizacji „Innych ludzi”, książki Doroty Masłowskiej. A jedna z gorętszych dyskusji sezonu dotyczyła tego, czy literaci są w kinie wystarczająco doceniani.
Najważniejszym, co wypełniało czas ludzi kultury – poza samym tworzeniem – była jednak po raz kolejny dyskusja o ich warunkach bytowych i ustawowym umocowaniu uprawnień artystów. Do obiecywanego przez ministra kultury na koniec roku 2020 wprowadzenia projektu odpowiedniej ustawy do Rządowego Centrum Legislacji doszło dopiero w maju 2021 r., później utknął na etapie konsultacji publicznych. I wszystko wskazuje na to, że łatwiej będzie wyhamować pandemię, niż uregulować status zawodowy artysty.
Po raz drugi w historii Paszportów staramy się – dzięki wsparciu naszych sponsorów – choć minimalnie pomóc w tej sprawie, przyznając nagrody finansowe także nominowanym we wszystkich kategoriach. Po raz drugi przyznamy też nagrodę specjalną Kultura Zdalna, której partnerem jest Sebastian Kulczyk. I jak co roku dowiemy się, kto został Kreatorem Kultury – partnerem tej nagrody jest Stowarzyszenie Autorów ZAiKS. Nazwiska laureatek lub laureatów tych dwóch specjalnych wyróżnień – podobnie jak zwycięzców każdej z siedmiu kategorii – będzie można poznać podczas gali transmitowanej 18 stycznia 2022 r. w telewizji TVN oraz na facebook.com/TygodnikPolityka/ i facebook.com/paszportypolityki.
***
18 stycznia już po raz 29. wręczymy doroczne nagrody kulturalne „Polityki”. Przedstawiona lista nominowanych to efekt głosowania krytyków i akademików zajmujących się siedmioma dziedzinami, w których przyznajemy Paszporty.
Nominacja w kategorii Teatr: Iga Gańczarczyk
Jest ceniona nie tylko za swoją działalność artystyczną i pedagogiczną. Równie ważny jest jej wkład w walkę z nadużyciami, seksizmem i przemocą w szkołach teatralnych.
Dramaturżka, reżyserka, badaczka, pedagożka i redaktorka, urodzona w 1979 r. w Sosnowcu. „Rzadko bywa na pierwszym planie – funkcjonuje w rozmaitych konstelacjach, ale bez niej polski teatr byłby dziś kompletnie innym miejscem” – uzasadnia swoją nominację Monika Kwaśniewska-Mikuła, nazywając Gańczarczyk mistrzynią współpracy, promotorką dramaturgii oraz edukacji teatralnej w duchu devised theatre, czyli kolektywnej, kreatywnej współpracy.
Studiowała teatrologię na UJ i dramaturgię na Wydziale Reżyserii krakowskiej PWST, dziś AST, jest wykładowczynią na tamtejszym Wydziale Reżyserii Dramatu, w latach 2016–21 była jego prodziekanką. Współredagowała wydaną w tym roku pionierską książkę „Dramaturgia. Przewodnik”, w przedmowie do niej definiuje dramaturgię jako „praktykę umożliwiającą wyjście poza teatralne schematy”. Teorię łączy z praktyką. Jako dramaturżka współtworzyła spektakle, m.in. w reż. Krystiana Lupy („Factory 2” i „Miasto snu”), Jana Klaty („Oresteja”) czy Cezarego Tomaszewskiego („Turnus mija, a ja niczyja” czy „Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale”). A ostatnio pracowała przy „Ach, jeżeli przyjdę dać, tak okrutne, moje ostatnie pożegnanie” w reż. Klaudii Hartung-Wójciak (Teatr Polski w Bydgoszczy), spektaklu inspirowanym „Antygoną” i przedstawiającym alternatywne do państwowych praktyki żałoby i upamiętniania jako formy oporu społecznego. Zaś jako reżyserka w mijającym roku była autorką spektaklu „Lady Dada” według własnego scenariusza (zrealizowanego w Cricotece przez Dom Norymberski w Krakowie), w którym analizuje losy Elsy von Freytag-Loringhoven, wymazanej z kart historii awangardzistki z początków XX w.
Ale Gańczarczyk jest ceniona nie tylko za swoją działalność artystyczną i pedagogiczną. Równie ważny jest jej wkład w walkę z nadużyciami, seksizmem i przemocą w szkołach teatralnych. Katarzyna Niedurny w nominacji wśród zasług Gańczarczyk wymienia także „wykonywaną od wielu lat cichą, konsekwentną i trudną pracę na rzecz tego, by środowisko teatralne stawało się miejscem bardziej przyjaznym i dobrym dla wszystkich jego uczestników”.
***
Oni nominowali:
Michał Centkowski („Newsweek”), Jacek Cieślak („Rzeczpospolita”, „Teatr”), Tomasz Domagała (blog Domagała Się Kultury), Łukasz Drewniak (Teatralny.pl), Dariusz Kosiński („Tygodnik Powszechny”, Uniwersytet Jagielloński), Monika Kwaśniewska-Mikuła („Didaskalia”, Uniwersytet Jagielloński), Katarzyna Niedurny (Dwutygodnik.com), Jacek Sieradzki („Dialog”), Joanna Targoń („Gazeta Wyborcza”, „Didaskalia”), Jacek Wakar (krytyk niezależny).
***
Ponadto zgłoszeni zostali:
Wiktor Bagiński (reżyser), Sara Celler-Jezierska (aktorka), Jan Czapliński (dramaturg, dramatopisarz), Czarne Szmaty (kolektyw akcjonistyczny), Oksana Czerkaszyna (aktorka), Maciej Gorczyński (reżyser), Dominika Knapik (choreografka, reżyserka), Dorota Nawrot (scenografka), Maja Pankiewicz (aktorka), Aleksandr Prowaliński (reżyser światła i scenograf), Malina Prześluga (dramatopisarka, dramaturżka), Paweł Sakowicz (choreograf), Jakub Skrzywanek (reżyser, dyr. art. Teatru Współczesnego w Szczecinie), Karolina Staniec (aktorka), Małgorzata Warsicka (reżyserka), Martyna Wawrzyniak (dramaturżka), Dawid Żakowski (aktor, reżyser, pedagog).
Nominacja w kategorii Teatr: Dominik Strycharski
Jako kompozytor muzyki teatralnej jest współtwórcą ponad 90 spektakli. W wielu gra muzykę na żywo, a w niektórych partneruje aktorom.
Urodzony w 1975 r. w Warszawie kompozytor, improwizator, flecista, wokalista i performer, bez którego, jak zauważa w swojej nominacji Jacek Cieślak, „trudno sobie wyobrazić polski teatr. Współtworzy puls spektakli, częstokroć będąc jednym z aktorów – improwizatorów”. Samouk, wsparty studiami na Wychowaniu Muzycznym na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie, z których najlepiej wspomina zajęcia z dyrygowania chórem.
Jako muzyk ma na koncie ponad 30 wydanych płyt, nagrywanych w różnych konfiguracjach osobowych, we własnych lub współliderowanych przedsięwzięciach. To muzyka improwizowana w rozmaitych odsłonach, elektroniczna, współczesny jazz, posthip-hop czy noise. Chętnie wykorzystuje w niej własny głos i jego elektroniczne przetworzenia. Jako kompozytor muzyki teatralnej jest współtwórcą ponad 90 spektakli (a także np. filmowego dokumentu kreacyjnego „Symfonia Fabryki Ursus” Jaśminy Wójcik, w którym muzykę Strycharskiego wykonuje jego kwintet Core i Orkiestra Dęta Ursus). W wielu gra muzykę na żywo, a w niektórych partneruje aktorom, jak np. w „Bolesławie Śmiałym” w reż. Pawła Świątka z Teatru im. Słowackiego w Krakowie, gdzie wciela się w postać Rapsoda. Był współtwórcą niezależnego, multimedialnego Teatru Bretoncaffe.
Jak tłumaczył portalowi Jazzarium.pl: „Mam to szczęście, że pracuję z reżyserami, którzy chcą moich eksperymentów. Rozpiętość stylistyczna jest gigantyczna – w zasadzie od niby-banalnej piosenki do muzyki konkretnej i noise. W teatrze muszę być erudytą, kompozytorem, producentem i sound designerem”. Do tego wyliczenia należy dodać m.in. prowadzenie skandującego chóru (w „Wałęsie w Kolonos”, reż. Bartosz Szydłowski, Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie). I, przede wszystkim, warstwę dźwiękową „Jądra ciemności” Conrada, wyreżyserowanego przez Pawła Łysaka w warszawskim Teatrze Powszechnym. Spektakl ogląda się w słuchawkach, fonosfera złożona z dźwięków przetwarzanych elektronicznie na żywo przez Strycharskiego „jest aktorką, nie ilustracją” (Tomasz Domagała) i „zrobiła cały teatr” (Jacek Wakar).
***
Oni nominowali:
Michał Centkowski („Newsweek”), Jacek Cieślak („Rzeczpospolita”, „Teatr”), Tomasz Domagała (blog Domagała Się Kultury), Łukasz Drewniak (Teatralny.pl), Dariusz Kosiński („Tygodnik Powszechny”, Uniwersytet Jagielloński), Monika Kwaśniewska-Mikuła („Didaskalia”, Uniwersytet Jagielloński), Katarzyna Niedurny (Dwutygodnik.com), Jacek Sieradzki („Dialog”), Joanna Targoń („Gazeta Wyborcza”, „Didaskalia”), Jacek Wakar (krytyk niezależny).
***
Ponadto zgłoszeni zostali:
Wiktor Bagiński (reżyser), Sara Celler-Jezierska (aktorka), Jan Czapliński (dramaturg, dramatopisarz), Czarne Szmaty (kolektyw akcjonistyczny), Oksana Czerkaszyna (aktorka), Maciej Gorczyński (reżyser), Dominika Knapik (choreografka, reżyserka), Dorota Nawrot (scenografka), Maja Pankiewicz (aktorka), Aleksandr Prowaliński (reżyser światła i scenograf), Malina Prześluga (dramatopisarka, dramaturżka), Paweł Sakowicz (choreograf), Jakub Skrzywanek (reżyser, dyr. art. Teatru Współczesnego w Szczecinie), Karolina Staniec (aktorka), Małgorzata Warsicka (reżyserka), Martyna Wawrzyniak (dramaturżka), Dawid Żakowski (aktor, reżyser, pedagog).
Nominacja w kategorii Teatr: Jędrzej Piaskowski i Hubert Sulima
Nikt tak, trochę jajcarsko, trochę krzepiąco, z przymrużeniem oka, ale serio nie gada dziś z widownią.
Duet reżysersko-dramaturgiczny, do Paszportu POLITYKI pierwszy raz nominowany w ubiegłym roku. Urodzony w 1988 r. w Warszawie Jędrzej Piaskowski jest absolwentem reżyserii w Akademii Teatralnej w Warszawie, studiował też muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim. Hubert Sulima jest rok młodszy i pochodzi z Bielawy w Górach Sowich. Studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim i reżyserię w krakowskiej AST. Pracują razem od czterech lat, a uwagę krytyków zwraca nieszablonowość i nieoczywistość ich działań.
„Za spektakle, które wyróżniają się na tle polskiego teatru, coraz bardziej przewidywalnego” – napisał bez owijania w bawełnę Jacek Cieślak. Za „szukanie trzeciej drogi w polskim teatrze, »pomiędzy bezużytecznym konserwatyzmem a hermetyczną nowoczesnością«” – chwalił Jacek Sieradzki. Zaś Dariusz Kosiński w swojej nominacji oryginalność języka teatralnego Piaskowskiego i Sulimy wiąże z kategorią czułości i przeciwstawia modnie ciemnym i depresyjnym produkcjom konkurencji. Ich najnowsze, nagradzane i doceniane, przedstawienia to „Jezus” (warszawski Nowy Teatr), płynnie łączący surrealizm z ewangeliczną miłością, „Nad Niemnem. Obrazy z czasów pozytywizmu” (Teatr im. Osterwy w Lublinie), w którym lekturową prozę Elizy Orzeszkowej czytają lekko pastiszowo, ale wiernie, z szacunkiem i szeregiem pytań o współczesną Polskę. Czy „Komedia. Wujaszek Wania” Czechowa (Teatr Zagłębia w Sosnowcu) – w ich adaptacji historia o nieudacznikach i nieszczęśliwcach próbujących stawiać czoła życiu, czyli ludziach takich jak my. Łączy je lekki ton, zabawa formą, czułe spojrzenie na bohaterów, ich upadki i śmiesznostki oraz wiara w człowieczeństwo i, jednak, pozytywną moc wspólnoty.
No i, co też nie bez znaczenia, programowy brak hermetyczności i przyjazne podejście do widza. „Nikt tak, trochę jajcarsko, trochę krzepiąco, z przymrużeniem oka, ale serio nie gada dziś z widownią; niech wytrwają obaj panowie na tej drodze” – apeluje Jacek Sieradzki.
***
Oni nominowali:
Michał Centkowski („Newsweek”), Jacek Cieślak („Rzeczpospolita”, „Teatr”), Tomasz Domagała (blog Domagała Się Kultury), Łukasz Drewniak (Teatralny.pl), Dariusz Kosiński („Tygodnik Powszechny”, Uniwersytet Jagielloński), Monika Kwaśniewska-Mikuła („Didaskalia”, Uniwersytet Jagielloński), Katarzyna Niedurny (Dwutygodnik.com), Jacek Sieradzki („Dialog”), Joanna Targoń („Gazeta Wyborcza”, „Didaskalia”), Jacek Wakar (krytyk niezależny).
***
Ponadto zgłoszeni zostali:
Wiktor Bagiński (reżyser), Sara Celler-Jezierska (aktorka), Jan Czapliński (dramaturg, dramatopisarz), Czarne Szmaty (kolektyw akcjonistyczny), Oksana Czerkaszyna (aktorka), Maciej Gorczyński (reżyser), Dominika Knapik (choreografka, reżyserka), Dorota Nawrot (scenografka), Maja Pankiewicz (aktorka), Aleksandr Prowaliński (reżyser światła i scenograf), Malina Prześluga (dramatopisarka, dramaturżka), Paweł Sakowicz (choreograf), Jakub Skrzywanek (reżyser, dyr. art. Teatru Współczesnego w Szczecinie), Karolina Staniec (aktorka), Małgorzata Warsicka (reżyserka), Martyna Wawrzyniak (dramaturżka), Dawid Żakowski (aktor, reżyser, pedagog).
