Artykuły

Jak Kościół kontroluje kobiece ciała. W Teatrze Powszechnym w sobotę premiera spektaklu "Diabły" w reżyserii Agnieszki Błońskiej. Punkt wyjścia? "Matka Joanna od Aniołów" Jarosława Iwaszkiewicza - to samo opowiadanie, po które ostatnio sięgnął w Nowym Teatrze Jan Klata.

Ale możemy się spodziewać zupełnie innego przedstawienia. W Powszechnym proza Iwaszkiewicza będzie jedynie punktem wyjścia. - Próbujemy odczytać Iwaszkiewicza z perspektywy kobiecej, niezauważanej do tej pory, choćby w ekranizacji Kawalerowicza. W tej historii wyraźnie jest obecny temat kolonizacji kobiecego ciała, przemocy wobec kobiet dokonywanej przez Kościół, naczelnego strażnika patriarchatu - mówi Agnieszka Błońska. I dodaje: - Kościół upolitycznił kobiecą cielesność, w tym przyjemność seksualną, czego wyraźnym przejawem w naszym polskim kontekście jest zakaz aborcji, jeden z najostrzejszych w świecie europejskim. Właśnie zarządzanie kobiecym ciałem przez polityków i Kościół jest dla mnie najważniejszym tematem.

Błońska zwraca uwagę, na to że w dzisiejszej Polsce lawinowo rośnie liczba egzorcyzmów i egzorcystów. - Ofiarami egzorcyzmów są często kobiety i osoby z zaburzeniami psychicznymi; to forma zarządzania strachem, kontrolowania przez Kościół umysłów - mówi. To trzeci spektakl Agnieszki Błońskiej w Teatrze Powszechnym. Przełomowy, jak mówi reżyserka, był dla niej spektakl "Gwałt. Głosy" z 2015. W Powszechnym pracowała wtedy z kobietami, które doświadczyły przemocy seksualnej. - Te badania pozwalają zrozumieć, w jakim świecie naprawdę żyjemy. Wynika z nich, że w Polsce co trzecia kobieta doświadczyła molestowania, a co piąta została zgwałcona. Nie wolno w tej sprawie milczeć - mówi Błońska.

Iwaszkiewicz i improwizacje

- Bez "Gwałtu" nie byłoby "Diabłów", ale to zupełnie inny spektakl - zapowiada Agnieszka Błońska, która przed premierą o kształcie swojego przedstawienia mówi raczej niechętnie. Na scenie w "Diabłach" zobaczymy m.in. Klarę Bielawkę, Karolinę Adamczyk czy Arkadiusza Brykalskiego. Zagra w nich też Oksana Czerkaszyna z Ukrainy, z którą Błońska pracowała już wcześniej nad koprodukcją polsko-ukraińską w tandemie reżyserskim z Rozą Sarkisian. - Oksana jest fenomenalną aktorką - opowiada reżyserka. - Jestem zachwycona jej umiejętnościami i wiedzą, a przede wszystkim gotowością do podejmowania ryzyka artystycznego. Podczas pracy na Ukrainie spotkałam się też z Niną Chyżną, która w "Diabłach" robi choreografię.

Dramaturżką "Diabłów" jest współpracująca na stale z Błońską Joanna Wichowska, współtwórczyni m.in. głośnej "Klątwy" Olivera Frljicia. Reżyserka mówi o tej współpracy: - Joanna i ja pracujemy partnersko na każdym etapie: od koncepcji, poprzez próby, do premiery. Tekst powstaje częściowo z improwizacji aktorskich, ale jego ostateczny kształt jest w rękach Joanny.

"Aga, to nie jest o tobie"

Agnieszka Błońska od 2003 r. mieszka w Wielkiej Brytanii. Wykłada na wydziale teatralnym w Falmouth University w Kornwalii - w regionie, gdzie 56,5 proc. wyborców oddało głosy za brexitem. W 2017, po referendum brexitowym, zrobiła spektakl "Polish Vermin" ("Polska Gnida") zmagający się z uprzedzeniami wobec Polaków na Wyspach. Jednocześnie opowiedziała w nim o własnym staraniu się o brytyjskie obywatelstwo. - Po referendum polonofobia bardzo się nasiliła. Teraz jest mniej odczuwalna, ale wciąż istnieje. Agresja wobec mniejszości kulturowych jest poręcznym narzędziem walki politycznej, dlatego tak łatwo nie zniknie - mówi artystka.

"Polish Vermin" miało być odpowiedzią na te nastroje. Błońska opowiada: - Często słyszałam od Anglików uprzedzonych do Polaków: "Aga, ale to nie jest o tobie, ciebie to nie dotyczy, to o tych innych, którzy zabierają nam pracę". Spektakl był próbą przejęcia tej narracji i powiedzenia wyraźnie: "To ja jestem Polish vermin, polską gnidą, której chcecie się pozbyć".

Jakie były reakcje? - Bardzo różne. Dla wielu osób ten spektakl był szokiem, zawstydzał. Inni mówili, że trzeba go pokazywać tam, gdzie ludzie głosowali za brexitem.

Czy dziś Błońska, obywatelka polska i brytyjska, boi się opuszczenia UE przez Wielką Brytanię? Odpowiada: - Oczywiście, że się obawiam. Co prawda nie wiadomo, jak brexit wpłynie bezpośrednio na życie codzienne, ale prognozy ekonomiczne są niepokojące. Wielka Brytania jest teraz w stanie zawieszenia i niepewności. Jedno jest pewne, jesteśmy świadkami transformacji tożsamości Brytyjczyków oraz upadku idei wielokulturowości Wielkiej Brytanii.

***

"Diabły"

Spektakl inspirowany motywami z opowiadania Jarosława Iwaszkiewicza pt. "Matka Joanna od Aniołów". Reżyseria: Agnieszka Błońska, scenariusz i dramaturgia: Joanna Wichowska, scenografia: Robert Rumas, choreografia: Nina Chyżna, projekcje wideo i światło: Artur Sienicki, kostiumy: Arek Slesiński, opracowanie muzyczne: Agnieszka Błońska. Obsada: Karolina Adamczyk, Klara Bielawka, Aleksandra Bożek, Arkadiusz Brykalski, Oksana Czerkaszyna (gościnnie), Natalia Łągiewczyk, Maria Robaszkiewicz. Premiera: 7 grudnia, Scena Duża, Teatr Powszechny, kolejne pokazy: 8 grudnia o godz. 16. i 19.