Dziś Irydion!
Dramat romantyczny a do tej grupy zaliczamy przecież utwór Z. Krasińskiego, swą architektoniką bardziej zbliża się do burzliwej symfonii lirycznej niż do utworu sensu stricto dramatycznego, dającego się zamknąć w granicach kulis i rampy teatralnej. Owa trudność w podporządkowaniu dramatu romantycznego wymogom praw sceny prowokowała tym silniej w kierunku wprowadzenia sztuki na scenę. Sugestii tej mocno uległ Wyspiański - szczególnie zainteresowało go plastyczne rozwiązanie sztuki, toteż kandydując do objęcia kierownictwa teatru krakowskiego projektował wystawić ten dramat w 1905 r.
Mickiewicz, który już w grudniu 1836 w Uście do Odyńca pisał, że są w Irydionie "karty cudnie piękne" zwracał uwagę na wady sceniczne. Bo pomyślmy - która scena i który aktor potrafi oddać całe piękno "kart cudnie pięknych" Irydiona będącego zarazem potężną wizją i jednocześnie rozprawą filozoficzną Zygmunta Krasińskiego.
Próba wprowadzenia Irydiona acz nieudana, (z przyczyn zrozumiałych - (kandydatura Wyspiańskiego upadla) w teatrze krakowskim nie była pierwsza - warto tu wymienić nazwiska śmiałków - Edward Sellaczek i Bolesław Feller (jego opracowanie sceniczne Irydiona ukazało się drukiem w 1912 r.).
Najwcześniej jednak Irydiona ujrzała publiczność krakowska nie w całości, lecz w obszernych fragmentach z końcem maja 1902 r. W roli Irydiona wystąpił Kotarbiński, Elsinoe - Wysocka. Zdaje się, że przedstawienie to powtórzono w początkach 1903. Właściwa jednak premiera odbyła się jesienią 1908 r. w teatrze łódzkim w inscenizacji G. Baumfelda. W roli bohatera tytułowego wystąpił Nowakowski....Wykonanie techniczne, jeśli wierzyć zapiskom, ubogie. Inscenizator dążył do jednego celu, nawet kosztem wartości artystycznych przedstaw lenia: do ukazania na scenie o ile możności pełnego tekstu. Niestety jednak i tego celu nie dopiął w całości. Z niewielkimi zmianami przedstawienie to pokazał w Warszawie i w innych miastach w r. 1912 (Częstochowa, Poznań), wszędzie jednak odnosząc duże sukcesy, nie za wartości artystyczne przedstawienia, lecz za próbę pokazania na scenie Irydiona, który uchodził dotąd za dramat nie sceniczny. Udana próba zachęciła innych do poszukiwań koncepcji artystycznych. Wystawia więc Irydiona A. Szyfman tu Warszawie (1913) z dekoracjami K. Frycza, muzyką L. Różyckiego. W roli Irydiona występuje J. Węgrzyn, Kornelii - Wysocka, Aleksandra - Leszczyński, Symeona - Nowakowski, Entychiana - Zelwerowicz. Irydiona ogląda Wilno (1923), Toruń (1924), Bydgoszcz, Lublin. W jubileuszowym roku 1912 naliczyłem 12 prób ukazania Irydiona we fragmentach. Szczególnie popularne były w tym czasie żywe obrazy - Kraków miał takie widowisko we wspomnianym roku. J. Węgrzyn pokazał publiczności, z podkreśleniem piękna, muzyki, słowa, sceny katakumbowe i scenę, pełną dramatyczności, Ulpianus - Irydion.
Najciekawszą jednak ekspozycję ujrzał Lwów. W r. 1912 wprowadził na scenę Irydiona Henryk Capnik z ciekawą koncepcją realizatorską (nie całkowicie oryginalną, bo podobnie próbował dramat odczytać Baumfeld): pokazanie dążności Irydiona do zemsty, do spisku i tak, aby Widz mógł dopatrzeć się aktualnych aluzji do Polski. Reżyseria H. Capnika z muzyką L. Różyckiego, prócz ciekawszych momentów treściowych uwydatniła również elementy dramatyczne utworu.
Ostatnie przedstawienie również oglądał Lwów. W r. 1928 Wł. Ryszkowski powtórzył Irydiona w ujęciu H. Capnika. Stało się to powodem małego skandaliku, który dopiero musiał rozstrzygnąć sąd. Przedstawienie to nie spodobało się recenzentowi "Słowa Polskiego" Wł. Kozimieckiemu, który miast dramatu patriotycznego chciał ujrzeć widowisko nowoczesne - symboliczne. Jego recenzja utrzymana w tonie ostrym i zimnym została potraktowana przez kierownictwo jako obraza czci. Sprawa jednak nie nabrała większego rozgłosu, gdyż sąd ją umorzył.
Czy dzisiejsza premiera Irydiona zadowoli nas w interpretacji zespołu aktorskiego Starego Teatru i reżyserii warszawskiego artysty - J. Kreczmara - zobaczymy wieczorem.
