Wybitny spektakl Krystiana Lupy
"Zaratustra" w reż. Krystiana Lupy w Starym Teatrze w Krakowie, premiera światowa na Hellenic Festival w Atenach. W Gazecie Wyborczej pisze Marek Mikos.
"Prapremiera światowa Zaratustry Krystiana Lupy w Atenach. Wielkie i jedno z najbardziej osobistych dzieł Lupy. A jednocześnie uniwersalna tragedia, której bohaterem jest człowiek XXI wieku
Tej premierze towarzyszyły ogromne oczekiwania i niepokój. Spektakl wystawiono w Odeonie Herodesa Attykusa - teatrze antycznym na zboczu Akropolu. Dotychczas odbywały się tu wielkie koncerty i widowiska. Włączenie prapremiery Lupy w Hellenic Festival, miało więc być przywróceniem Akropolowi tragedii o wymiarze antycznym. Czy się to uda? - zastanawiali się wszyscy.
Wątpliwości rozwiały się po rozbrzmieniu pierwszych zdań Zaratustry. Spektakl Lupy oparty jest na tekście traktatu Friedricha Nietzschego Tako rzecze Zaratustra i fragmentach trylogii Einara Schleefa, której tytułowym bohaterem jest zmarły przed wiekiem filozof. W wybranym fragmencie Nietzsche jest schorowanym, trapionym przez obłęd człowiekiem, który przegrał życie.
Lupa nie po to jednak sięgnął do Nietzschego, by odtwarzać dramatyczną biografię jednego z największych filozofów ostatnich dwóch wieków. Pominął też wszelkie nieporozumienia i fatalny użytek zrobiony ze spuścizny filozofa przez nazistów. Jego zafascynował niezwykły program duchowej odnowy ludzkości, jaki opracował Nietzsche, i cena, jaką za to się płaci. Dlatego grający starego Zaratustrę Krzysztof Globisz [ na zdjęciu z Agnieszką Mandat] jest też Frycem - starym Nietzschem. Jest jeszcze Zaratustra młody (Michał Czernecki) i dojrzały (Zbigniew Kaleta).
Zespół Starego Teatru zagrał koncertowo. Porażające były monologi wszystkich aktorów grających Zaratustrę i wszystkich ich partnerów.
Spektakl został skonstruowany na każdym poziomie - fabuły, ruchu, muzyki i aktorstwa - jak gra cieni, zwierciadeł i powtórzeń - między jawą a snem. Jego aktorem był też dyrygujący zespołem z pierwszego rzędu widowni reżyser, którego uderzenia w bęben i talerze, a także wokalizy uzupełniały świetną, skomponowaną przez Pawła Szymańskiego muzykę i nadawały rytm całości.
Nadawanie rytmu oznaczało też kapitalną umiejętność zmieniania tonacji - od smutku, poprzez melancholię, po wyzwalający śmiech. Taki śmiech, ufności, pojawił się, gdy reżyser, któremu tego wieczora wszystko udawało się wyrazić, włączył w swój spektakl nawet przelatujący nad teatrem odrzutowiec, którego zaskakująca ingerencję w świat tragedii skomentował powtarzanym jak echo refrenem: Samolot, samolot, samolot, samolot...
Jednak momenty śmiechu wzmagały tylko efekt narastającej tragedii. Kiedy młody Zaratustra mówił do zobojętniałego tłumu, budził jeszcze litość i współczucie. Gdy dojrzały starał się wyrwać z więzów śmierci, obiegając w morderczym pędzie scenę - zapanowała trwoga. Jednak to co z dramatu Fryca zrobił Krzysztof Globisz, któremu partnerowały jako siostra Małgorzata Hajewska-Krzysztofik, a jako matka -Iwona Bielska, przeszło wszelkie pojęcie. Najpierw milczący, później ogarnięty zdziecinniałą radością, gdy kobiety go kąpały. Ostatnia scena, gdy złamany Fryc idzie z siostrą przed siebie, godna jest imienia wielkiej tragedii, po której wybrzmieniu rodzi się już tylko uczucie oczyszczenia. Tak się zamknęła opowieść Lupy o artyście, o sobie, o każdym człowieku, któremu nie wystarczy wegetacja i mimo świadomości zagrożenia wciąż przekracza siebie.
Mówiło się latami, że tragedia w dzisiejszym świecie jest niemożliwa, bo nie ma wystarczającej, zewnętrznej podstawy, na której można by ją oprzeć. Lupa temu zaprzecza: biorąc tekst i biografię człowieka, który ogłosił śmierć Boga, znajduje cały dramat egzystencji w każdym człowieku i tworzy z tego teatr na miarę Ajschylosa i Sofoklesa".
