Artykuły

"Wątpliwość" Johna Patricka Shanleya w reż. Norberta Rakowskiego z Teatru im. Kochanowskiego w Opolu na 59. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych. Pisze Tomasz Domagała w oficjalnym dzienniku Festiwalu Sztuki Aktorskiej.

Spektakl Norberta Rakowskiego opiera się na kilku rozmowach bohaterów, głównie siostry Alojzy (Judyta Paradzińska), dyrektorki katolickiej szkoły oraz podejrzewanego przez nią o pedofilię nauczyciela księdza Flynna (Michał Rolnicki). Ma się wrażenie, że ten wielki - również aktorski - pojedynek między Alojzą a Flynnem to seria mini potyczek, rodzaj walki na punkty, które dodane do siebie w finale złożą się na wyrok - "winny" lub "niewinny". Najlepiej pod względem teatralnym byłoby oczywiście dla "Wątpliwości" - tej opolskiej, ale też i każdej innej, opartej na tekście Shanleya - żebyśmy w finale zobaczyli remis, żeby twórcom spektaklu udało się zasiać wątpliwość. Tylko wtedy, ten bazujący na modnym dziś temacie kościelnej pedofilii, prosty dramat dwóch ludzkich postaw, osiągnie odpowiednią wagę i głębię.

Odpowiedzialność w głównej mierze spada tutaj na aktorów, oni bowiem - bez względu na to, co myślą o tej sprawie prywatnie - muszą z całym dobrodziejstwem inwentarza przyjąć na siebie postaci i kwestię obrony ich racji. Odbywa się to w niezwykle ciekawy sposób, a dobrym przykładem jest tu postać siostry Alojzy. Cały proces krystalizowania się zarzutów wobec Flynna w jej głowie odbywa się na niedopowiedzeniach. W scenie, gdy Alojza bada swoją podwładną siostrę James, nie pada ani jedno słowo, mogące prowadzić nas w kierunku meritum sprawy. Padają ogólniki, którym sprytna i działająca intuicyjnie Alojza, zaczyna nadawać nowe ryzykowne znaczenia. Zarzuca tym samym na młodą nauczycielkę sieć, z której ta po chwili nie ma już szans się wyplątać. Poszerzenie bowiem znaczenia pozornie neutralnych słów powoduje, że James nie rozumiejąc, o co w gruncie rzeczy Alojzie chodzi, odsłoniła przed nią swoje wątpliwości, co do księdza Flynna i to, co naprawdę o nim myśli. Alojza zaś tylko na to czekała, wątpliwości siostry James potwierdzały bowiem jej własne.

Aktorstwo w tego typu spektaklu jest niezwykle trudne, polega bowiem na wybudowaniu całego systemu relacji i międzyludzkich gier, opierającego się na spojrzeniach, gestach czy pozornie niewinnych działaniach, które wprawdzie są zapisane w tekście dramatu, ale na pierwszy rzut oka niewidoczne. Jeśli aktorzy z reżyserem nie odrobią "pracy domowej", nigdy zresztą widoczne nie będą. Najważniejsze zatem w procesie budowania takich ról wydają się trzy rzeczy: nawleczenie aktorskich "koralików", precyzyjny sposób przeprowadzenia za ich pomocą "sprawy" (udowodnienie winy księdza) oraz aktorska uważność. "Koraliki" (spojrzenia, niewinne gesty, dyskretna mowa ciała) nawleka się na oś spektaklu zazwyczaj naprzemiennie, w dialogu z partnerem, trzeba więc być niezwykle czułym i uważnym na wszystkie pozawerbalne elementy jego gry; być trochę, niczym obserwująca swoją ofiarę puma, czekająca na najlepszy moment do ataku.

Taką właśnie uważność, precyzję i mistrzowską wprost lekkość w "nawlekaniu" owych "koralików" prezentuje w opolskim spektaklu Judyta Paradzińska. Jej Alojza jest znakomita. Buduje napięcie z pomocą kilku kroków, gestów, spojrzeń. Jest skupiona, precyzyjnie prowadzi myśli i tok rozumowania swojej bohaterki, przez co uzyskuje rzadką kondensację emocji. Jest Alojza jest silna, gdyż umie te emocje kontrolować. W opolskiej konfrontacji Paradzińska ten pojedynek z Rolnickim (Flynn) nieznacznie wygrywa, a to dlatego, że Rolnicki jest nieco zbyt rozedrgany, nieuważny i nonszalancki. Jego Flynn reaguje na kryzys, gasi pożar, ale nie ma precyzyjnie wymyślonego systemu obrony. W sumie to może być nawet dowód jego niewinności, tekst Shanleya jest jednak zanurzony głęboko w kulturze amerykańskiej, gdzie o winie czy "niewinie" nie decydują fakty, a aktorskie talenty prokuratora i obrońcy. W takim kontekście przegrywa, ale prawda podobno, wcześniej czy później i tak powinna wyjść na jaw. Obserwując jednak to, co za oknem i w tym względzie mam pewną wątpliwość.