Artykuły

"Antygona" Sofoklesa w reż. Agnieszki Korytkowskiej w Teatrze Ateneum w Warszawie. Pisze Zbyszek Dramat.

CZĘŚĆ PIERWSZA. ELEMENTY TEATRALNE

1. Plakat/afisz z tego spektaklu ukazuje nam niesamowite zdjęcie Bartka Warzechy. Koniecznie musicie je zobaczyć. A na nim Antygona i Kreon (w tej roli wciąż w doskonałej formie aktorskiej Przemysław Bluszcz) w sugestywnym ujęciu. Najistotniejszą rolę odgrywają w nim: wyraz twarzy, oczy (spojrzenie, wejrzenie, obserwacja...), ustawienie ciał (głów) i dłoń. To jedno z najlepszych zdjęć teatralnych roku.

2. Na szczególne uznanie zasługuje perfekcyjnie przygotowany system ruchów scenicznych autorstwa Macieja Zakliczyńskiego i doskonale do tego dobrana przez Michała Jacaszka muzyka. W ogóle cały spektakl przybiera formę teatralnego systemu, na który złożyła się także udana reżyseria świateł Katarzyny Łuszczyk (operowanie odcieniami czerwieni jest tu wyjątkowo wymowne), interesująca scenografia Jacka Malinowskiego (łącznie z platformą wysuniętą w stronę widowni - szczególne miejsce dla Polinika i Antygony, na której odbędą się najważniejsze w spektaklu sceny) i kostiumy zaproponowane przez Jagnę Janicką.

3. Bohaterem sztuki tak naprawdę jest ciało. Szczególnie ciało Polinika (tu wymiennie Maciej Hązła i Wojciech Michalak) oraz ciało Antygony - w tej roli Paulina Gałązka, która pokazała na scenie swą wyjątkową aktorską plastyczność i wystudiowanie każdego ruchu/gestu/drgnienia. Jej ciało mówi nam wszystko. Nie trzeba do tego słów/ust. To misterium metafizycznej dynamiki teatru. To co dzieje się w trakcie przedstawienia z ciałami obu postaci zasługuje na choreograficzny podziw.

4. Najciekawsze elementy scenograficzne to platforma - katafalk z ciałem, ale bez trumny, oszklona klatka sceniczna i wielki stół, który staje się mini-sceną (teatr w teatrze). Do tego dochodzi platforma/miejsce "kamiennych" cierpień Tyrezjasza (świetny aktorsko Wojciech Brzeziński). Nie można zapomnieć też o kamiennych schodach (metafora - bardzo wyraźna) pokazanych na scenie w trakcie projekcji filmowej (ważne dla sztuki zdjęcia z planu filmowego - dostępne w programie spektaklu - mistrzowsko wykonała Marta Sputowska).

5. I jeszcze jedno zdanie specjalne. "Antygona" Agnieszki Korytkowskiej to także "Antygona" Marii Ciunelis, która nie tylko zagrała Koryfeusza (Przewodnika chóru), ale także współuczestniczyła w reżyserii spektaklu. To się widzi i czuje. Obie Panie nadały szczególny ton spektaklowi - dramat Antygony przekształcił się także w dramat współczesnych kobiet, dramat relacji kobieta - mężczyzna i kobieta - opresyjna władza.

CZĘŚĆ DRUGA. ELEMENTY POZATEATRALNE/KONTEKSTOWE

1. Z tej racji, iż tekst ten ukazuje się w Wielki Piątek, trudno pominąć wątek grzechu, odkupienia, cierpienia i śmierci, które obecne są także w dramacie Sofoklesa i na scenie tego Teatru.

2. Bunt wolnej istoty ludzkiej wprowadził nieporządek w harmonię świata. Człowiek żyjący do tej pory w zdrowej relacji do Boga, do drugiego człowieka utracił poprzez grzech pierwotne szczęście i poczucie własnej godności. Własnymi siłami (tak jak Kreon) nie był i nadal nie jest w stanie przywrócić pierwszego porządku.

3. To prawda, że już w staro-testamentowej scenie zerwania owocu z drzewa rozpoczęła się nieustająca historia porażek i ludzkich kłopotów. To co było tak bliskie i osiągalne jak życie w jedności, otwartość i przejrzystość więzi i relacji międzyludzkich poddanych wiecznej opiece Stwórcy Królestwa Niebieskiego na Ziemi, zostało zaprzepaszczone w jednej chwili wywołując pasmo zła i nieszczęść. Zerwanie i skosztowanie zakazanego owocu, a potem już tylko rozwinięcie kryzysu w postaci braku prawdy i nie przyznania się do błędu, zrzucanie winy na innych, ucieczka, zaprzeczanie, próba usprawiedliwiania się - to "typowa" do dziś reakcja ludzi na kryzys. Pierwszy grzech prowadził do pierwszego pytania i wątpliwości (tak istotnych dla treści "Antygony"): skoro pierwsi ludzie w takim miejscu jak raj pozostając w głębokiej relacji z Bogiem nie potrafili rozwiązać/wyjść z kryzysu, to jak mają sobie radzić z nim ich grzeszni potomkowie tacy jak Kreon i jego następcy? (Por. M. Przybysz, Czy kryzysem da się zarządzać? (w:) P. Mazurkiewicz, K. Wielecki (red.), "Inny człowiek w innym społeczeństwie? Europejskie dyskursy", Warszawa 2008).

4. Gdy człowiek nie żyje w pokoju z Bogiem, nie ma pokoju/spokoju na ziemi. Kryzys i dezintegracja jest więc stary jak Biblia i... dramat Sofoklesa. Ten kryzys potrzebuje ciągłego odkupienia, które jest dziełem i Antygony i Jezusa Chrystusa. Chrześcijanie wierzą, że przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa dokonało się dzieło pojednania ludzkości z Ojcem, który zechciał, aby przez niego znów pojednać wszystko z sobą. W ten sposób wszystko to co niegdyś popadło w niewolę, śmierć i zepsucie zostaje stworzone od nowa, otrzymuje nowe sprawiedliwe życie.

5. Człowiek "wyciosany jest z pogiętego drzewa". Z drugiej strony ten sam człowiek, mimo wszystko zachował zdolność do tego, aby swoim naturalnym rozumem poznać dobro i prawo moralne oraz wedle niego postępować (dokonywać właściwych wyborów).

6. Spektakl ten uczy nas, że należy:

- pojednać człowieka ze stworzeniem, dbając o zachowanie integralności natury, jej fauny i flory, powietrza i rzek, jej subtelnej równowagi, ograniczonych surowców oraz piękna;

- pojednać człowieka z jego bliźnim tak, aby akceptował innych

ludzi, reprezentujących różne kultury, prądy myślowe i orientacje, był gościnny wobec przybysza i uchodźcy i otwarty na duchowe bogactwo ludzkości;

- pojednać człowieka z nim samym: trzeba na nowo stworzyć integralną i całościową wizję człowieka i świata, która przeciwstawi się kulturze zwątpienia i dehumanizacji; wizję, w której nauka, technika, sztuka, polityka i władza nie wykluczają się, ale prowadzą do wspólnych wartości i wspólnego dobra.

7. Na koniec należy zacytować jakże ważne słowa Czesława Niemena: "lecz ludzi dobrej woli jest więcej i mocno wierzę w to, że ten świat nie zginie nigdy dzięki nim. Nie! Nie! Nie! Przyszedł już czas, najwyższy czas, nienawiść zniszczyć w sobie".